De drijfgassen in spuitbussen zijn schadelijk omdat ze bijdragen aan de vorming van smog. Dat geldt ook voor producten die veel oplosmiddelen bevatten, zoals nagellak, parfum en aftershave.

Tips voor verzorgingsproducten

Verzorgingsproducten en het milieu

In verschillende persoonlijke verzorgingsproducten, zoals deodorant en haarlak, komen drijfgassen en oplosmiddelen voor. Dit zijn vaak vluchtige organische stoffen (VOS) die medeverantwoordelijk zijn voor smogvorming. Smog kan leiden tot klachten aan de luchtwegen. Ongeveer 5 procent van de totale uitstoot van VOS in Nederland komt van verzorgingsproducten.

De meeste schadelijke drijfgassen en oplosmiddelen komen vrij uit deodorant en haarlak verpakt in spuitbussen. Minder schadelijke deodorants zijn rollers, mechanische verstuivers en sticks: die bevatten geen drijfgas. Ook voor haarlak is er een milieuvriendelijker alternatief: een flesje met mechanische verstuiving.

Aftershave, parfums en nagellak remover bevatten veel oplosmiddelen. Maar omdat consumenten hiervan relatief weinig gebruiken, is hun aandeel in de totale uitstoot van VOS beperkt. Er zijn geen milieuvriendelijker alternatieven; om het milieu te ontlasten kun je het beste het gebruik van deze producten beperken.

Palmolie en ontbossing

In zeep, crèmes, lippenstift en tal van andere verzorgingsproducten zit palmvet (het vet van de oliepalm). Er is veel extra landbouwgrond nodig voor de teelt van palmolie. Vaak wordt daar bos voor gekapt, met name in tropische gebieden. Verschillende cosmeticabedrijven richten zich op 'goed gebruik' van palmolie. Het Wereldnatuurfonds heeft hierover een scorekaart uitgebracht.

Watervervuiling

Bijna alle verzorgingsproducten, zoals bad- en doucheproducten, tandpasta en shampoo, komen na gebruik via het afvalwater in het milieu. Hoewel veel mensen denken dat dit tot milieuproblemen leidt, is dit nauwelijks het geval. Installaties voor waterzuivering verwijderen namelijk verreweg de meeste stoffen uit het rioolwater, zodat die niet of nauwelijks in het oppervlaktewater komen.

Van sommige slecht afbreekbare stoffen uit verzorgingsproducten is echter onduidelijk of, en in welke mate, ze terecht komen in het oppervlaktewater. Giftige stoffen hebben dan mogelijk effecten voor het watermilieu. Gebruik dus uit voorzorg niet méér verzorgingsproducten dan nodig.

Microplastics in crèmes, tandpasta en lippenstift

Een bijzondere vorm van watervervuiling door verzorgingsproducten zijn de zogenoemde microplastics: heel kleine deeltjes die in gezichtscrèmes, tandpasta en lippenstift kunnen zitten. Deze kunnen bijdragen aan de plastic soep in oceanen, en daar schadelijk zijn voor vissen en andere zeedieren. Lees meer over het probleem van microplastics en plastic in zee. 

Keurmerken voor cosmetica

Er zijn milieukeurmerken voor cosmetica die eisen dat er geen microplastics in je crème, bodywash of tandpasta zitten; het Europees Ecolabel en het Scandinavische Nordic Swan. Je kunt ook letten op keurmerken voor natuurcosmetica zoals COSMOS Organic & Natural of Natrue. Deze verbieden vaak impliciet microplastics, omdat ze alleen gebruik van natuurlijke ingrediënten toestaan.

Wil je bij producten zonder milieukeurmerk het zekere voor het onzekere nemen, kijk dan op de website of app van Beat the Microbead. Hier staan rode, oranje en groene lijsten van producten met en zonder microplastics. Producten op de groene lijst bevatten in ieder geval geen microplastics. Bij producten op de rode en oranje lijst is het niet 100 procent zeker dat ze wel microplastics bevatten (hierover verschillen de meningen), maar het zou wel kunnen.

Zonnebrandcrème

In sommige zonnebrandmiddelen zit een stof die schadelijk is voor het waterleven. Van het UV-filter oxybenzone is bekend dat het bijdraagt aan verbleking van het koraal en dat breng het koraalrif in gevaar. De schadelijke stof komt niet alleen in het water als je gaat zwemmen, maar ook via het doucheputje. Onderzoek moet nog uitwijzen hoe groot het probleem is in Nederlandse meren en rivieren. Gebruik geen zonnebrandmiddel waar oxybenzone (of het synoniem benzofenon-3) in zit (kijk hiervoor bij de ingrediëntenlijst op het etiket). En trek een UV-werend t-shirt aan, dan hoef je minder huid in te smeren.

Plantaardig of natuurlijk: niet altijd beter

Sommige cosmeticamerken profileren zich als 'natuurlijk' of 'plantaardig'. Hun producten bevatten dan (onder andere) plantaardige ingrediënten. Het voordeel van planten als grondstof is dat die hernieuwbaar zijn en dus niet opraken, in tegenstelling tot de aardolie als grondstof: dat raakt uiteindelijk een keer op.

Schaarse landbouwgrond

De andere kant van de medaille is dat er landbouwgrond nodig is voor de teelt van plantaardige grondstoffen. Goede landbouwgrond is schaars: uitbreiding betekent vaak dat er (tropisch) bos voor moet verdwijnen. Verder is het vaak onbekend of de teelt en bewerking van een plantaardige grondstof milieuvriendelijk zijn.

Keurmerken

Er zijn wel enkele keurmerken die een milieuvriendelijke herkomst van plantaardige producten garanderen. Zie keurmerken cosmetica.

Weggooien van verzorgingsproducten

Restanten van verzorgingsproducten hoeven niet bij het klein chemisch afval (KCA). Ook nagellak, nagellakremover en (lege) spuitbussen niet.

Lege plastic verpakkingen van shampoo, deo en tandpasta kunnen bij het plastic verpakkingsafval, die van chemicaliën als nagellak(remover) niet. Die moeten bij het restafval. Heb je plastic flessen met (resten van) bodylotion, zonnebrandmiddel of andere vettige producten, spoel dit middel dan niet door het riool: het vet kan voor verstoppingen zorgen. Gooi deze resten dus met fles en al bij het restafval.

Zonnebrandcrème ook na jaar nog goed

Zonnebrandmiddel van vorig seizoen hoef je overigens niet weg te gooien (tenzij het niet meer goed ruikt of niet mengt na het schudden): uit onderzoek blijkt dat deze na een jaar nog steeds evenveel bescherming biedt tegen de zon.

Dierproeven verboden

Dierproeven voor de ontwikkeling van cosmetische producten zijn in Nederland al verboden sinds 1995 en in heel Europa sinds 2004. Vanaf 2013 geldt er bovendien een handelsverbod voor (ingrediënten van) cosmetica waarvoor recent dierproeven zijn gedaan - ook als dat elders in de wereld is gebeurd. Hiermee komt een einde aan vrijwel alle dierproeven voor cosmetica.

Dat wil niet zeggen dat cosmetica per definitie 100 procent proefdiervrij is. Veel van de gebruikte ingrediënten zijn wel ooit eerder op dieren getest.

Nanotechnologie in verzorgingsproducten

In persoonlijke verzorgingsproducten worden soms nanodeeltjes gebruikt: zéér kleine deeltjes (1 nanometer = 1 miljoenste millimeter). Nanodeeltjes hebben andere eigenschappen dan grotere partikeltjes, waardoor materialen kunnen worden gemaakt met nieuwe eigenschappen. Nanotechnologie wordt onder meer gebruikt in zonnebrandmiddel en deodorant.

Over eventuele risico's voor mens en milieu is nog weinig bekend. Het onderzoek hiernaar blijft continu in ontwikkeling. Lees hier meer over op de site van het RIVM.

Regels

In 2013 is de Europese Cosmeticaverordening van kracht geworden. Belangrijk zijn veiligheid en etikettering: op het etiket moet onder meer komen staan of het product nanodeeltjes bevat. Om in Nederland te kunnen handhaven op de Cosmeticaverordening is er het Warenwetbesluit cosmetische producten uit 2011.

Meer informatie

• Meer informatie over plastic soep vind je op Rijksoverheid.
• Beat the Microbead heeft productlijsten waarop je kunt zien of ergens microplastics in zitten. Met de app kun je producten scannen om te checken of er microplastics in zitten.
• Wil je meer lezen wat jij als consument kunt doen om duurzaam om te gaan met cosmetica? Kijk dan op MijnCosmetica.nl
• Lees meer over de chemische stoffen, en hoe ze op een goede manier te gebruiken, op de site Waarzitwatin.nl van het RIVM en Veiligheid.nl.
• Kijk voor informatie over allergie- en overgevoeligheidsreacties op Cosmetica klachten.