Meer dan 90 procent van de soja die we eten, zit ‘verborgen’ in vlees, eieren, zuivel en kweekvis. Voor 100 gram kaas is bijvoorbeeld 20 gram soja nodig, voor een hamburger van 100 gram zo'n 45 gram. Doordat we steeds meer vlees eten, is de sojaproductie de afgelopen 50 jaar bijna zeven keer zo hoog geworden. De soja die we in Nederland gebruiken, komt vooral uit Zuid-Amerika. Daar zorgt de teelt voor allerlei problemen: er wordt bos voor gekapt, de bodem raakt uitgeput en het water wordt vervuild door bestrijdingsmiddelen en kunstmest.

De meeste soja wordt verwerkt in veevoer. Maar er wordt ook sojaolie gebruikt in sauzen en snacks, en ook in producten als zeep en biobrandstof.

Tips over sojaproducten

Kiezen voor duurzaam geteelde soja

Kiezen voor duurzaam geteelde soja is helaas niet zo makkelijk. Op de verpakking in de winkel staan namelijk geen speciale logo’s of keurmerken voor duurzame soja. Wel kun je letten op het logo voor biologische landbouw: het groene blaadje. Biologisch geteelde soja is niet genetisch gemodificeerd (GMO) en er wordt geen gebruik gemaakt van synthetische bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Maar het keurmerk stelt geen eisen aan ontbossing.

Behalve biologisch vind je op verpakkingen in de winkel geen logo’s of keurmerken waaraan je kunt zien dat de soja in het product duurzaam geteeld is. Er zijn wel initiatieven om de sojateelt duurzamer te maken. Round Table Responsible Soy (RTRS) en Pro Terra zijn daar voorbeelden van. In 2017 was ongeveer 50% van de in Nederland gebruikte soja afkomstig uit ontbossingsvrije teelt. Bijna alle (83%) soja die in Nederland (voor veevoer of in producten) gebruikt werd voldeed aan de SSG richtlijn.

Er is ook soja met het GMO-vrij certificaat. Deze soja is niet genetisch gemodificeerd, maar is verder niet speciaal duurzaam geteeld. Ook dit certificaat staat meestal niet op de verpakking. Sommige fabrikanten geven wel informatie via hun website.

Milieugevolgen van sojateelt

Brazilië, Argentinië en de VS waren in 2017 de grootste leveranciers van soja aan Nederland. Kleinere hoeveelheden kwamen uit Paraguay, Canada, China, India of Europese landen zoals Italië.

Omdat de vraag naar soja wereldwijd stijgt neemt ook de productie in snel tempo toe. Vooral in Brazilië en Argentinië is de enorme omvang van de akkers kenmerkend voor de sojateelt.

Landgebruik en uitstoot van broeikasgassen

Bos, savanne en weidegebieden worden in rap tempo omgezet in soja-akkers, vooral in Zuid-Amerika. Wereldwijd is alleen voor sojateelt een gebied met een oppervlakte van bijna 30 keer Nederland nodig.

Als bos en andere natuurlijke begroeiing wordt omgezet in landbouwgrond, komen er heel veel broeikasgassen vrij. Dat komt door 2 dingen: bos bevat veel meer biomassa dan landbouwgrond (bomen nemen veel meer CO2 op dan sojaplanten). En plantaardig materiaal dat in de bodem zit, komt in aanraking met zuurstof als de grond omgewoeld wordt en gaat dan rotten: daarbij komt CO2 vrij. Lees meer over broeikasgassen en het broeikaseffect.

Bestrijdingsmiddelen

In de sojateelt worden steeds meer bestrijdingsmiddelen gebruikt. Dat komt doordat er steeds meer soja verbouwd wordt, maar ook doordat onkruid ongevoelig (resistent) wordt voor bestrijdingsmiddelen en doordat er nieuwe schimmelziektes ontstaan. Deze middelen vervuilen de bodem en het (drink)water. Omdat soja-akkers enorm groot zijn, worden vliegtuigen ingezet voor het verspreiden van bestrijdingsmiddelen. Daardoor komen de bestrijdingsmiddelen ook buiten de akkers terecht, wat schade kan veroorzaken aan gewassen van boeren in de omgeving.

Hier mestoverschot, daar kunstmest nodig

Soja in veevoer voor Nederlandse koeien, varkens en kippen komt voornamelijk uit het buitenland, omdat buitenlandse soja goedkoop is. Door de grootschalige teelt van deze soja raakt de bodem daar uitgeput en is er steeds meer kunstmest nodig. Tegelijk produceert het Nederlandse vee dat de soja opeet een enorme hoeveelheid mest, die hier grote druk op het milieu legt. Het zou veel beter zijn voor het milieu als de mest van de dieren gebruikt wordt om het land waar de soja groeit te bemesten. Liefst gebruik je de mest dichtbij waar deze geproduceerd werd. In een circulair systeem zoals kringlooplandbouw is dit in balans. Dan ontstaat er geen mestoverschot op de ene plek en is er op een andere plek geen kunstmest nodig.

Sojaproductie en de lokale bevolking

Soja is een belangrijk product voor de economie van een aantal Zuid-Amerikaanse landen, maar de grootschalige productie ervan heeft ook veel negatieve effecten voor kleine boeren en omwonenden:

• Lokale kleinschalige voedselproductie en werkgelegenheid verdwijnen doordat grond van kleine boeren wordt opgekocht door grote sojabedrijven. De bevolking is vervolgens afhankelijk van geïmporteerde (dure) producten voor de eigen voedselvoorziening. Dit kan leiden tot voedseltekorten en eenzijdige voeding.
• Bestrijdingsmiddelen die worden gebruikt op grote plantages belanden vaak, door inzet van vliegtuigen, ook in aangrenzende gebieden. Dit kan schade veroorzaken aan gewassen van kleine boeren in de omgeving.
• Voor de mensen die werken in de sojateelt spelen problemen zoals slechte arbeidsomstandigheden en onderbetaling.
• De leefgebieden van inheemse stammen raken bekneld tussen de enorme soja-akkers, of verdwijnen helemaal. De levenswijze en de voedselvoorziening van deze stammen komt daarmee in gevaar.

Vleesvervangers en sojadrink

Sojadrank en veel vleesvervangers worden van soja gemaakt. Het is in de winkel vaak niet te zien of er duurzame soja gebruikt is. Als je wilt weten of er duurzame soja in het product zit, kun je dit op de website van de producent nazoeken of navragen.

Meer informatie en ontwikkelingen

De soja-industrie is op initiatief van het internationale Wereld Natuur Fonds (WWF) in gesprek gegaan met NGO’s (maatschappelijke organisaties die losstaan van overheden) en boeren via de Round Table on Responsible Soy (RTRS). De industrie erkent dat er problemen zijn, en vindt het ook van groot belang dat de sojateelt niet ten koste gaat van het Amazone regenwoud. De industrie wil daarom meewerken aan afspraken die moeten leiden tot een meer duurzame productie. Je kunt hier meer over lezen op de (Engelstalige) website Responsible Soy.

Tot 2018 werkten maatschappelijke organisaties samen in de Nederlandse Sojacoalitie. De samenwerking is opgeheven omdat organisaties de problemen rondom soja nu gelijktijdig proberen op te lossen met die rondom palmolie en suikerriet. De discussie over de negatieve gevolgen van productie, transport, verwerking en consumptie gaat nu over meerdere producten. Je leest hier meer over bij Both Ends.

Ook de Nederlandse overheid heeft vanuit de klimaatproblematiek aandacht voor de milieubezwaren van onze vlees- en zuivelconsumptie. In 2020 is daarom de Nationale Eiwitstrategie opgesteld. Het doel hiervan is dat Nederland in de komende 5 tot 10 jaar zelf meer plantaardige eiwitten gaat produceren, om zo minder afhankelijk te worden van eiwitrijke gewassen als soja.