De milieu-impact van persoonlijke verzorgingsproducten wordt voor een groot deel bepaald door de manier waarop de ingrediënten zijn verkregen, de samenstelling van het product, maar ook door hoe je het product gebruikt. Laat je daarom niet verleiden om cosmetica te kopen die je niet nodig hebt. We geven je tips voor waar je op kunt letten bij het kiezen van producten en hoe je producten zo milieuvriendelijk mogelijk gebruikt. 

Tips voor verzorgingsproducten

Verzorgingsproducten en het milieu

Bij producten voor persoonlijke verzorging zit de milieu-impact vooral in de ingrediënten die in het product zitten en in het gebruik van het product. Bij de ingrediënten telt mee of ze van plantaardige of fossiele bronnen komen en welke productieprocessen worden toegepast. Daarnaast kunnen sommige ingrediënten schadelijk zijn wanneer ze in te hoge concentraties in het milieu komen. Dit komt voor wanneer je gaat zwemmen met bepaalde producten op je huid of in je haar, of wanneer bepaalde stoffen niet door waterzuiveringsinstallaties verwijderd kunnen worden. Het kan zijn dat ingrediënten niet goed biologisch afbreekbaar zijn en lang in het milieu blijven, dat ze ophopen in dieren en planten of dat ze giftig zijn. Het is bij persoonlijke verzorgingsproducten daarom belangrijk om ze zuinig te gebruiken. Ook kun je erop letten dat je bij het gebruik weinig warm water nodig hebt. Een ander deel van de impact komt door de verpakking, dus kies voor geconcentreerde producten zoals blokzeep die vaak in een papieren verpakking zitten en kies voor verpakkingen die goed leeg te maken zijn.

Plantaardig of natuurlijk: niet altijd beter 

Sommige cosmeticamerken profileren zich als 'natuurlijk' of 'plantaardig'. Hun producten bevatten dan (onder andere) plantaardige ingrediënten. Het voordeel van planten als grondstof is dat die hernieuwbaar zijn en dus niet opraken, in tegenstelling tot de aardolie als grondstof: dat raakt uiteindelijk een keer op.  

Aan de andere kant is er landbouwgrond nodig voor de teelt van plantaardige grondstoffen. Goede landbouwgrond is schaars: uitbreiding betekent in het ergste geval dat er (tropisch) bos voor moet verdwijnen. Verder is het vaak onbekend of de teelt en bewerking van een plantaardige grondstof milieuvriendelijk zijn. Er zijn wel enkele keurmerken die een milieuvriendelijke herkomst van plantaardige producten garanderen.

Watervervuiling

Hoewel veel mensen denken dat verzorgingsproducten milieuproblemen opleveren omdat ze na gebruik via het afvalwater in het milieu terechtkomen, is dit nauwelijks het geval. Installaties voor waterzuivering verwijderen namelijk verreweg de meeste stoffen uit het rioolwater, zodat die niet of nauwelijks in het oppervlaktewater komen. 

Van sommige slecht afbreekbare stoffen uit verzorgingsproducten is echter onduidelijk of, en in welke mate, ze terechtkomen in het oppervlaktewater. Deze stoffen hebben dan mogelijk effecten voor het watermilieu. Gebruik niet méér verzorgingsproducten dan nodig als je de aanwezigheid van dit soort stoffen in het milieu wilt beperken.

Vluchtige organische stoffen

In verschillende persoonlijke verzorgingsproducten, zoals deodorant en haarlak, komen drijfgassen en oplosmiddelen voor. Dit zijn vaak vluchtige organische stoffen (VOS) die zorgen voor smogvorming. Smog kan leiden tot klachten aan de luchtwegen.  

De meeste schadelijke drijfgassen en oplosmiddelen komen vrij uit deodorant en haarlak verpakt in spuitbussen. Minder schadelijke deodorants zijn rollers, mechanische verstuivers en sticks: die bevatten geen drijfgas. Ook voor haarlak is er een milieuvriendelijker alternatief: een flesje met mechanische verstuiving. 

Aftershave, parfums, nagellak en nagellakremover bevatten veel oplosmiddelen. Maar omdat consumenten hiervan relatief weinig gebruiken, is hun aandeel in de totale uitstoot van VOS beperkt. Er zijn geen milieuvriendelijker alternatieven; om het milieu te ontlasten kun je het beste het gebruik van deze producten beperken of voorkomen.

Zuinig gebruik

Hoe minder producten je gebruikt, hoe beter voor het milieu. Om die reden is het goed om alleen producten te kopen die je echt nodig hebt, niet onnodig veel te gebruiken en verpakkingen goed leeg te maken zodat er geen resten achterblijven in de verpakking. Een product in een pot is gemakkelijker op te maken dan wanneer het in een tube zit. In een statube of een flacon met pomp blijven ook weinig resten achter. Een andere optie om bij de restjes te komen is de verpakking openknippen.

Kleur- en geurstoffen

Kleurstoffen zitten vaak in producten om het uiterlijk aantrekkelijker te maken maar zijn voor de functie niet altijd nodig. Ze hebben wel een milieu-impact. Wanneer de kleurstof duidelijk onnodig is, zoals bij gekleurde shampoo, zeep of tandpasta, kun je kiezen voor een variant zonder kleurstoffen. Kleurstoffen zijn te herkennen aan een ‘CI-code’ op het etiket. 

Voor geurstoffen geldt ook dat ze niet altijd nodig zijn, zoals bijvoorbeeld in make-up. Geurstoffen, ook wel parfums genoemd, zijn vluchtig omdat je ze anders niet zou kunnen ruiken. Vluchtige organische stoffen (VOS) dragen bij aan de vorming van smog. Producten met geurstoffen kun je herkennen aan het woord ‘parfum’ op de ingrediëntenlijst. Om het milieu te sparen kun je kiezen voor producten waar geen onnodige geurstoffen in zitten.

Nanodeeltjes

Koop geen persoonlijke verzorgingsproducten die worden aangeboden als spray of poeder waarin nanodeeltjes zitten. Producten die vallen onder Europese wetgeving worden op nanodeeltjes gecontroleerd en mogen niet verkocht worden als spray of poeder wanneer ze nanodeeltjes bevatten. Als je deze producten koopt via dropshippers voldoen de producten mogelijk niet aan de Europese eisen. 

Het inademen van nanodeeltjes kan gezondheidsproblemen veroorzaken. Nanomaterialen worden op het etiket aangeduid met de term ‘nano-’ voor het ingrediënt. Nanotechnologie wordt onder meer gebruikt in zonnebrandmiddel en deodorant. Over eventuele risico's voor mens en milieu is nog weinig bekend. Het onderzoek hiernaar blijft continu in ontwikkeling. Lees hier meer over op de site van het RIVM.

Uv-filters

In sommige zonnebrandmiddelen zit een stof die schadelijk is voor het waterleven. Van het uv-filter oxybenzone is bekend dat het bijdraagt aan kleurverlies en aantasting van het koraal. Dit brengt koraalriffen in gevaar. Gebruik geen zonnebrandmiddel waar oxybenzone (of het synoniem benzofenon-3) in zit. Kijk hiervoor op de ingrediëntenlijst op het etiket. 

Het advies van de kankerstichting is ‘weren, kleren, smeren’. Om schade aan het milieu én aan gezondheid te voorkomen is uit de zon blijven de beste keuze. In dat geval is het gebruik van zonnebrandcrème ook minder nodig. Wanneer je wel naar buiten gaat kun je bedekkende, luchtige kleding dragen zodat de zon niet op je huid komt. Ook bestaat er speciale uv-werende kleding. Wanneer je wel onbedekt de zon ingaat is het voor je gezondheid belangrijk om zonnebrandcrème te gebruiken. Wees je ervan bewust dat je in de schaduw ook moet smeren of je huid moet beschermen met kleding. Ook in de schaduw kun je verbranden.

Zonnebrandcrème ook na een jaar nog te gebruiken 

Zonnebrandmiddel van vorig seizoen hoef je niet weg te gooien. Alleen als het niet meer goed ruikt of het niet mengt na het schudden kun je het beter niet meer gebruiken. Een dichte verpakking blijft tot 2 jaar goed. Na openen wordt 1 jaar aangehouden. De SPF-factor gaat mogelijk achteruit, eventueel versneld door het bewaren bij hoge temperaturen of bij sterk wisselende temperaturen. Je kunt de zonnecrème dus in het tweede jaar wel nog gebruiken maar houd er dan rekening mee dat de SPF mogelijk lager is.

Vermijd perfluoro en polyfluoro

Vermijd cosmeticaproducten met ‘perfluoro’- of ‘polyfluoro’-ingrediënten. Het product bevat dan bijna zeker een vorm van PFAS. PFAS zijn slecht afbreekbare stoffen die lang in het milieu aanwezig blijven en mogelijk schadelijk zijn. Let wel op dat je ‘fluoro’ niet verwart met fluoride in tandpasta zoals bij 'ammonium monofluorophosphate'. In tandpasta zit fluoride om het gebit te beschermen.

Palmolie en ontbossing 

In zeep, crèmes, lippenstift en tal van andere verzorgingsproducten zit palmvet (het vet van de oliepalm). Palmolie is lastig te vervangen door andere vetten en oliën maar  er is  landbouwgrond nodig voor de teelt van palmolie en er is niet altijd controle op uitbreiding van de plantages door illegale boskap, met name in tropische gebieden. Het is daarom belangrijk om te weten dat de productie van de palmolie in de door jouw gekochte producten op een duurzame manier gebeurt. Er mag bijvoorbeeld geen bos gekapt worden voor de aanleg van palmplantages. Verschillende cosmeticabedrijven richten zich op 'goed gebruik' van palmolie. 

Voor tips over het herkennen van duurzame palmolie zie: Palmolie zit in vet veel producten | Milieu Centraal. Het Wereld Natuur Fonds heeft hierover een scorekaart uitgebracht.

Microplastics in crèmes, tandpasta en lippenstift

Een bijzondere vorm van watervervuiling door verzorgingsproducten zijn de zogenoemde microplastics: heel kleine deeltjes die in gezichtscrèmes, tandpasta en lippenstift kunnen zitten. Glitters in producten zijn ook vaak microplastics. Deze kunnen schadelijk zijn voor vissen en andere zeedieren. Lees meer over het probleem van microplastics en plastic in zee.  

Milieukeurmerken voor cosmetica eisen dat er geen microplastics in je crème, bodywash of tandpasta zitten. Je kunt ook letten op keurmerken voor natuurcosmetica, zoals COSMOS Organic, ICADA, ICEA of NCS. Deze keurmerken staan alleen het gebruik van natuurlijke ingrediënten toe, waardoor er sowieso geen microplastics in de producten zitten.

Keurmerken en meer over duurzame cosmetica

Keurmerken op cosmetica kunnen je helpen te kiezen voor minder milieubelastende opties. Let op keurmerken die een hoge score hebben op betrouwbaarheid én op milieu. Bekijk de keurmerken voor cosmetica in de Keurmerkenwijzer. Check de plaatjes!

Weggooien van verzorgingsproducten

Restanten van verzorgingsproducten hoeven niet bij het klein chemisch afval (KCA). Ook nagellak, nagellakremover en (lege) spuitbussen niet. 

Lege plastic verpakkingen van shampoo, deodorant en tandpasta kunnen bij het plastic verpakkingsafval. Die van chemicaliën als nagellak(remover) niet, die moeten bij het restafval. Heb je plastic flessen met (resten van) bodylotion, zonnebrandmiddel of andere vettige producten, spoel dit middel dan niet door het riool: het vet kan voor verstoppingen zorgen. Gooi deze resten dus met fles en al bij het restafval.

Dierproeven verboden

Dierproeven voor de ontwikkeling van cosmetische producten zijn in Nederland al verboden sinds 1997. In heel Europa volgde in 2004 het verbod op dierproeven voor cosmetische eindproducten en in 2009 ook voor ingrediënten van cosmetica. Vanaf 2013 mogen in de EU alleen producten verhandeld worden waarvan de ingrediënten met gebruik van alternatieve methoden getest zijn. Daardoor kunnen producten die buiten de EU ontwikkeld zijn met dierproeven niet hier verkocht worden.

Dat wil niet zeggen dat cosmetica per definitie 100 procent proefdiervrij is. Stoffen die uitsluitend gebruikt worden in cosmetica zijn gegarandeerd dierproefvrij. Maar er zijn ook stoffen die worden gebruikt in cosmetica en ook in schoonmaakmiddelen of andere producten. Deze stoffen mogen wel op dieren getest worden. Merken die willen aangeven dat hun producten dierproefvrij zijn kunnen bij een aantal logohouders aanvragen of ze hun proefdiervrij-logo mogen dragen. Voorbeelden zijn ‘Leaping Bunny’ en ‘Peta’. Kijk op de keurmerkenwijzer om deze logo’s te vinden.

Meer informatie

• Meer informatie over plasticsoep vind je op Rijksoverheid.
• Beat the Microbead geeft meer informatie over microplastics. Met de app kun je producten scannen om te checken of er microplastics in zitten.
• Lees meer over de chemische stoffen, en hoe ze op een goede manier te gebruiken, op de site Waarzitwatin.nl van het RIVM en Veiligheid.nl.