Zonder dat je het doorhebt, kun je het leven van dieren en planten verstoren. Dat is niet goed voor de natuur en biodiversiteit en daarbij kun je de wet overtreden. Bijvoorbeeld als je je huis gaat isoleren, een aanbouw plaatst, naden en kieren in je gevel dichtmaakt, als je zonnepanelen laat installeren, wanneer je flink gaat snoeien of een schuurtje weghaalt. Het is belangrijk om te weten waar je op moet letten bij maatregelen rond je huis, zodat je geen beschermde soorten in gevaar brengt. Ook als je iets door een bedrijf laat doen, ben jij als opdrachtgever verantwoordelijk om de natuur te beschermen.

Wanneer gelden er regels voor natuurbescherming?

Wetgeving om biodiversiteit te beschermen

De regels zijn nodig om natuurgebieden en plant- en diersoorten in Nederland te beschermen. De wet moet ervoor zorgen dat de soortenrijkdom van planten en dieren in de natuur blijft bestaan en dat kwetsbare soorten niet verdwijnen. De aanwezigheid van verschillende plant- en diersoorten zorgt ervoor dat de natuur tegen een stootje kan. Wereldwijd en ook in Nederland staat de biodiversiteit onder druk omdat soorten verdwijnen.

De wet is gericht op het beschermen van planten en dieren die hier van nature voorkomen (dat noemen we ook wel ‘inheemse flora en fauna’). Het gaat om veel planten en dieren in de natuur, maar bijvoorbeeld niet om huisdieren of duiven in de stad. Sommige soorten - zoals verschillende soorten vleermuizen, gierzwaluwen en steenuilen - zijn zo kwetsbaar in Nederland dat ze extra bescherming nodig hebben. In de wet staan extra voorschriften om de kwetsbare inheemse soorten te beschermen.

Het is algemeen verboden om dieren te hinderen, verstoren en doden. Bijna iedereen weet dat je niet op dieren mag jagen of zomaar een boom mag omkappen in het bos. Maar de wet gaat nog een stukje verder. Je mag ook geen nestplekken weghalen of beschermde dieren verstoren in en rond je huis. En dat kan gebeuren bij sommige maatregelen zoals na-isolatie, een verbouwing, zonnepanelen plaatsen of naden en kieren dichten.

Natuurbescherming en huizen verduurzamen

De wetgeving voor natuurbescherming zit soms in de weg bij het verduurzamen van huizen. Volgens de regels moeten woningeigenaren voorafgaand aan een aantal verduurzamingsmaatregelen eerst duur en tijdrovend ecologisch onderzoek laten doen. Daarom heeft de overheid samen met provincies en verschillende andere partijen gewerkt aan een landelijke oplossing. Deze landelijke oplossing bestaat uit verschillende onderdelen:

• Op lange termijn: het soortenmanagementplan
• Als onderdeel van de oplossing voor de korte termijn: natuurvriendelijk isoleren en de eDNA-test

Spouw isoleren? Start met de eDNA-test

De spouwmuur is een fijne plek voor vleermuizen. Omdat deze ruimte zo afgesloten is, is het lastig om te zien of er daadwerkelijk vleermuizen in verblijven. De eDNA-test helpt daarbij. 
Deze test is een snelle en makkelijke manier om te controleren of er vleermuizen in je spouwmuur zitten. Het werkt een beetje zoals een coronatest: met een spons of roller wordt een monster afgenomen van de gaten in je spouwmuur. In een laboratorium wordt vervolgens gekeken of er sporen (zoals huidcellen) van vleermuizen te vinden zijn. Zorg dat je een bedrijf kiest dat een certificaat heeft om eDNA af te nemen. Deze bedrijven hebben namelijk een training gevolgd en worden ook gecontroleerd op het volgen van de regels.

Direct beginnen of natuurvriendelijk isoleren?

Als de eDNA-test aantoont dat er géén sporen van vleermuizen zijn, kun je direct beginnen met isoleren. Zo niet, dan kies je voor natuurvriendelijk isoleren. Bedrijven die hierin gespecialiseerd zijn, houden rekening met de beschermde dieren. Dat doen ze zo: 

• Voordat de isolatiewerkzaamheden beginnen, wordt de spouw eerst leeggemaakt. Dit heet 'natuurvrij maken'. Er worden dan kapjes over de gaten in de spouw geplaatst, zodat vleermuizen naar buiten kunnen vliegen, maar niet meer naar binnen. 
• Ze plaatsen vervangende verblijfplaatsen voor beschermde dieren. Zo hangen ze kasten op voor beschermde vogels. Voor vleermuizen houden ze hoog in de spouw een ruimte vrij waar ze in de toekomst terecht kunnen. Dit doen ze door met borstels de ruimte af te scheiden. Het heeft een verwaarloosbaar effect op energiebesparing én geeft geen extra risico op vochtproblemen. 
• Ze beginnen pas met isoleren zodra alle vleermuizen de spouw hebben verlaten. Ze houden hierbij rekening met de kraamperiode (wanneer vleermuizen kuist in en uit moeten vliegen om hun jongen te voeren) en de winterslaap (wanneer vleermuizen langere tijd niet naar buiten komen). Om de verloren ruimte te compenseren, laten ze dus wat extra ruimte vrij in de spouw én gemeenten hangen extra vleermuiskasten op. Ook jij kunt zelf kasten voor vogels en vleermuizen ophangen. 
• Je hebt geen ontheffing nodig als je een bedrijf kiest dat natuurvriendelijk isoleert. Het bedrijf moet wel melding maken van de werkzaamheden bij de provincie. Zij controleren of de regels in de Omgevingswet worden gevolgd. 

Ook als er géén sporen van vleermuizen zijn gevonden in je spouwmuur, kun je ervoor kiezen om ruimte over te laten in de spouw. Zo zorg je dat er ook na isolatie nog plek blijft voor vleermuizen. 

Omdat de eDNA-methode voor het opsporen van vleermuizen in spouwmuren nog heel nieuw is, zijn er op dit moment nog geen bedrijven met een certificaat voor eDNA. Wij verwachten die snel toe te kunnen voegen!

Ook bij andere isolatiemaatregelen moet je rekening houden met beschermde dieren. Wat precies, verschilt per maatregel. Lees waar je op moet letten bij het isoleren van:

• Een schuin dak van binnenuit
• Een schuin dak van buitenaf
• Een plat dak
• Een spouwmuur
• Een buitenmuur aan de buitenkant
• Een buitenmuur met een voorzetwand
• Kozijnen vervangen

Randvoorwaarden

Om ervoor te zorgen dat in deze tussenperiode toch niet te veel beschermde dieren worden verstoord of hun verblijfplaats kwijtraken, heeft de overheid een paar randvoorwaarden gesteld aan het natuurvriendelijk isoleren zonder ecologisch onderzoek of vergunning:

• Er is een maximum gesteld per wijk. Is het maximum bereikt in jouw buurt, dan schuiven de werkzaamheden door naar het eerstvolgende beschikbare moment. Je moet dan even wachten, maar dat kun je regelen met het isolatiebedrijf.
• De uitzondering geldt alleen voor grondgebonden particuliere koopwoningen tot maximaal een vierde woonlaag. Ook een kleine VvE met gesplitste boven- en benedenwoning kan dus gebruikmaken van deze uitzondering. Voor grotere VvE’s geldt dat niet, omdat in deze gebouwen vaak grotere groepen vleermuizen kunnen zitten en er dus een groot ecologisch risico is als die verblijfplaats wegvalt. Grotere VvE’s moeten dus voorafgaand aan de werkzaamheden ecologisch onderzoek laten doen. Hierbij kun je gebruikmaken van de SVVE-subsidie, die 75% van de kosten voor het onderzoek vergoedt. Lees meer over deze subsidie op Verbeterjehuis.nl.
• Om de verblijfplaatsen voor vleermuizen die vervallen door isolatie te compenseren, krijgen gemeenten de opdracht om vervangende verblijfplaatsen op te hangen.
• Er wordt onderzoek gedaan naar nieuwe onderzoeksmethoden waarmee dieren in een spouw makkelijker kunnen worden opgespoord. Als blijkt dat deze methoden betrouwbaar zijn, kunnen deze worden ingezet om ecologisch onderzoek te vermijden.

Hoeveel extra kost natuurvriendelijk isoleren en eDNA?

Hoeveel dit kost, verschilt per type woning. Bij een vrijstaand huis moet je bijvoorbeeld meer handelingen verrichten dan bij een tussenwoning. En soms is er een hoogwerker nodig. Je kunt denken aan kosten tussen de € 300 en € 1.000: controleer bij isolatiebedrijven wat de prijs voor jouw huis zal zijn.

De toekomst: soortenmanagementplan (smp)

Het soortenmanagementplan (smp) wordt gezien als oplossing voor de lange termijn. Dit is een plan waarin voor een bepaald gebied, meestal een gemeente, in kaart wordt gebracht welke beschermde soorten er leven en hoe deze soorten behouden blijven. Er staat ook in hoe soorten duurzaam kunnen blijven leven bij schade door maatregelen zoals na-isolatie. Op basis van zo’n soortenmanagementplan krijgt de gemeente dan een gebiedsgerichte omgevingsvergunning van de provincie en daar kun je als woningeigenaar ook gebruik van maken.

Een provincie kan ook een tijdelijke ontheffing voor de gemeente geven als het soortenmanagementplan nog in ontwikkeling is. Dat noem je dan een pre-SMP. Als woningeigenaar kun je dan wel gaan isoleren, zolang je daarvoor een bedrijf inschakelt dat werkt volgens de methode van natuurvriendelijk isoleren. Sommige gemeenten in Nederland werken al met een SMP. Of jouw gemeente dat doet, kun je navragen bij je gemeente of bij het isolatiebedrijf dat je hebt ingeschakeld.

Checklist verbouwen zonder schade aan de natuur

Zonnepanelen en dieren op het dak

Onder de dakpannen van schuine daken kunnen nesten zitten van beschermde vogels zoals een huismus of gierzwaluw. En op een plat dak van een scholekster en visdief. Volgens de wet moet je zeker zijn dat er geen nest zit van een beschermde soort. Deze nesten moet je tijdens het broedseizoen met rust laten. Plan de installatiewerkzaamheden dus buiten het broedseizoen. Het broedseizoen is tussen 15 maart en 1 augustus.

Jaarronde bescherming

Buiten het broedseizoen mag je een leeg nest weghalen, zolang het daarbij niet gaat om een nest dat jaarrond beschermd is, zoals het nest van een huismus of een gierzwaluw. Voor het verwijderen van deze nesten heb je een ontheffing op de Omgevingswet onderdeel natuurbescherming nodig.

Bomen kappen of groen weghalen

Je mag volgens de Omgevingswet geen beschermde planten of dieren in gevaar brengen. Ga je in het broedseizoen bomen of grote planten snoeien waardoor vogelnesten in gevaar komen dan kun je de wet overtreden. Plan snoeiwerk dus buiten het broedseizoen.

Natuurgebieden met veel soorten bomen en planten zijn belangrijk voor de biodiversiteit. Daarom mag je niet het bos of park ingaan om bomen of struiken te kappen. Met betrekking tot planten heb je in je tuin zelden of nooit te maken met de Omgevingswet. Let wel op regels van je gemeente als je bomen gaat kappen. En besef dat je de natuur helpt door te kiezen voor zo veel mogelijk bomen en groen, liefst inheems, en zo min mogelijk bestrating in je tuin.

Naden en kieren dichten om muizen en ratten te voorkomen

Ook als je last hebt van ratten of muizen moet je rekening houden met de Omgevingswet. In je spouwmuur kunnen namelijk vleermuizen zitten en je mag de gaten die vleermuizen toegang geven niet zomaar dichtmaken. Vleermuizen passen niet door gaten die kleiner zijn dan 7 mm en ze komen niet of nauwelijks binnen beneden de 2 meter. Heb je een spouwmuur? Pas dan op met gaten dichten boven de 2 meter hoogte vanaf de grond. Gaten of kieren die boven de 2 meter hoogte zitten en breder dan 7 mm zouden gebruikt kunnen worden door vleermuizen of vogels. Vleermuizen kiezen doorgaans de hoogste gaten, dus zolang die toegankelijk blijven kunnen lager gelegen gaten gedicht of gebarricadeerd worden. Om uit te sluiten dat de hoogste gaten door vleermuizen of vogels worden gebruikt, laat je een eDNA-test doen of een check door een ecoloog.

Grote verbouwingen en sloopwerk

De regels van de Omgevingswet op het onderdeel natuurbescherming gelden ook voor ingrijpende verbouwingen zoals een uitbouw, dakkapel of dakopbouw. En ook bij sloopwerk van bijvoorbeeld een buitenmuur, schuur, asbestdak of schoorsteen moet je deze stappen volgen. Je kunt voor deze maatregelen alleen geen ontheffing krijgen op basis van het publiekelijk belang, zoals bij zonnepanelen of isoleren. Een gemeente kan wel groen licht geven, maar je moet altijd voorkomen dat je bij het werk dieren in gevaar brengt.