Antifouling is de verzamelnaam voor alles wat je doet om je boot aangroeivrij te houden. Het is ook de naam van de verfsoort waar je op deze pagina meer over leest. We zijn gewend om altijd antifouling met koper of zink aan te brengen op boten, maar om kosten te besparen en samen beter voor onze wateren te zorgen, kun je kiezen voor alternatieven.

Vaar je alleen in zoet water? Dan kun je vrijwel altijd een milieuvriendelijk alternatief gebruiken in plaats van antifouling met milieubelastende koper of zink. Ook in zout water werken milieuvriendelijke alternatieven wanneer je tussendoor schoonmaakt. Gebruik bijvoorbeeld gladde non-stick coating of een folie met vezeltjes, en maak je boot schoon op een manier die bij de gekozen coating past. Kun je in jouw situatie niet zonder antifouling met biociden? Gebruik de verf dan verstandig.

Tips voor milieuvriendelijk bootonderhoud

Waarom is antifouling schadelijk voor milieu?

De meest milieubelastende typen antifouling zijn zelfslijpende antifouling met of zonder biociden en niet-slijpende antifouling met biociden. Biociden voor antifouling zijn koperhoudende stoffen die algen, wieren en schelpen doden die ermee in aanraking komen. Daardoor voorkom je aangroei op de boot en ervaart de boot minder weerstand bij het varen. Koper, zink en andere stoffen in deze typen antifouling zijn echter belastend voor het milieu.

Milieubelasting van antifouling met biociden

Als je een boot hebt met antifouling met biociden, komt er koper in het water. De koperhoudende stoffen doden niet alleen aangroei op de boot, maar zijn ook schadelijk voor andere dieren en planten in het water.

Milieubelasting van zelfslijpende antifouling

In zelfslijpende antifouling zit zink. Zink zorgt voor de werking van de verf waarbij de verflaag langzaam afslijt tijdens het varen en de aangroei niet aan de boot kan hechten. De zelfslijpende coating komt hierbij ook in het water terecht en zorgt voor vervuiling. Zink is een zwaar metaal dat uit de coating in het water terechtkomt. Dit is schadelijk voor dieren en planten. Dat geldt ook voor koper in zelfslijpende antifouling met biociden. Er bestaat ook zelfslijpende antifouling zonder biociden. Deze antifouling is minder milieubelastend dan zelfslijpende antifouling met biociden.

Alternatieven voor koperhoudende en zelfslijpende antifouling

De aangroei van algen, wier en schelpen is in zoet water veel minder dan in zout water. Daarom zijn er voor boten die in zoet water liggen veel verschillende oplossingen waaraan geen koperhoudende biociden of zinkbevattende zelfslijpende antifouling te pas komt. Deze oplossingen variëren van je boot uit het water halen tot het gebruiken van andere soorten coatings.

Bij boten die in zout water liggen is de aangroei sterker. Bij deze boten werken veel van de milieuvriendelijke alternatieven ook, maar zal er iets vaker een combinatie met goed schoonmaken nodig zijn. Welk alternatief voor jouw boot geschikt is, hangt af van de aangroei op je boot. De aangroei op je boot is onder andere afhankelijk van je ligplaats, vaargebied, jouw type boot, hoe lang je boot stilligt in het water en hoe snel je vaart.

Hoe goed werkt het alternatief?

De meeste alternatieven gaan lang mee, maar vragen ook om een behoorlijke investering. Die investering wil je natuurlijk alleen doen als het goed werkt. In 2019 zijn een aantal alternatieven voor antifouling getest in opdracht van de Nederlandse overheid. Deze alternatieven en enkele aanvullende opties zoals zoet-zout alternering, zijn opgenomen in bovenstaande infographic 'Voorkom vervuiling in je kielzog'. Hierin vind je per type product hoe goed dit werkt tegen aangroei. Je kunt zien dat alle geteste milieuvriendelijkere producten (evt. in combinatie met schoonmaken) een goed alternatief zijn voor antifouling met koper en/of zink.

Droog stallen

Je krijg vooral aangroei als je boot buiten stilligt in het water. In een donker boothuis is de aangroei al minder, omdat algen licht nodig hebben om te groeien. Wanneer je je boot droog stalt en eventuele aangroei meteen wegveegt terwijl de boot nog nat is, groeit er helemaal geen aangroei. Dat kan met een bootlift, op een trailer of (in de toekomst in Nederland) bij een zogenaamde dry stacking jachthaven.

Hoewel een boottrailer vaak een duurdere optie is kun je kosten besparen door bijvoorbeeld een tweedehands boottrailer te kopen. Ook een bootlift is een van de duurdere opties voor antifouling. Dit komt onder andere door de montagekosten, het onderhoud en soms doordat je een vergunning moet aanvragen. Maar de bootlift heeft naast het voorkomen van aangroei een hoop voordelen, zoals gemak bij in- en uitstappen en bij onderhoud aan de boot.

Schoonmaken

Sommige boten hebben na aankoop geen extra coating nodig ter bescherming, en zijn van een materiaal dat goed schoon te maken is zolang de aangroei beperkt blijft. Boten van composietmateriaal, zoals polyester, of aluminium boten hebben bij aankoop vaak al een materiaal-beschermde laag, waardoor de milieubelasting van een extra coating soms bespaard kan blijven. Check bij de leverancier van je boot of dat inderdaad het geval is.

Als je in zout water vaart zal een extra coating vrijwel altijd nodig zijn. Maar bij het varen op zoet water is het in veel gevallen voldoende om de boot met enige regelmaat schoon te maken. Een boot van composietmateriaal, bijvoorbeeld polyester, heeft vaak een gelcoating. Deze kun je met een zachte borstel schoonmaken. Een aluminium romp kan wat meer hebben en kun je met een hogedrukspuit en hardere borstel schoonmaken. Het kan zijn dat de gelcoat of het aluminium aan het einde van het seizoen verkleurd is door algen. Sommige mensen vinden dit niet mooi en kiezen ervoor de boot schoon te maken met een schoonmaakmiddel. Koop in dat geval bij voorkeur een schoonmaakmiddel dat minder milieubelastend is.

Langs de waterlijn van de boot groeit de meeste aangroei. Dit gedeelte van de boot is vaak makkelijk te bereiken vanaf de kade. Om de onderkant de boot schoon te maken zijn er verschillende opties zoals een schoonmaakrobot, het gebruik van verschillende tools of (wanneer je hobbymatig duikt) zelf het water induiken. In andere gevallen zal de boot uit het water getild moeten worden.

Ultrasoon technieken

Een ultrasoon systeem zendt geluidsgolven uit die trillingen veroorzaken. Het systeem is gemaakt om te zorgen dat aangroei lastig kan hechten aan je boot. Wanneer er al aangroei is kan een ultrasone toepassing hier niets aan veranderen. Als je boot geen extra coating nodig heeft, kan een ultrasone toepassing op zichzelf voldoende zijn. Heeft je boot wel een coating nodig om bijvoorbeeld het materiaal te beschermen? Dan is de combinatie met de niet-slijpende, ofwel harde coating een goede optie. Het systeem moet je door een professional laten plaatsen en heeft een bereik van ongeveer 10 meter in diameter. Daarmee is een enkel apparaatje geschikt voor boten tot en met 10 meter lang.

Folie of wrap om je boot

Een relatief nieuw alternatief voor biocidehoudende en zelfslijpende verf is een zelfklevende folie met kleine vezeltjes erop (3 mm lang). De folie wordt als een ‘wrap’ om de romp van het schip aangebracht. Schelpdieren kunnen zich daar niet aan vasthouden. De kosten voor het aanbrengen en verwijderen van de wrap kunnen hoger uitvallen dan bij andere vormen van antifouling. Dit komt onder andere doordat de wrap door een bedrijf moet worden aangebracht. In de infographic zijn de kosten voor het aanbrengen meegerekend. In zoet water werkte de geteste wrap goed. Vaar je vooral in zout water? Tussendoor schoonmaken is dan nodig, je haalt de aangroei er makkelijk af met een soort (meegeleverde) krabber. Zoek op 'antifouling folie' of 'antifouling wrap' om een bedrijf te vinden.

Non-stick of foul release coating

Non-stick of foul release coating is een coating op basis van siliconen met een glad oppervlak. Daardoor hecht de aangroei minder goed en kan het makkelijk verwijderd worden. Op zowel zoet als zout water werken deze coatings goed. Af en toe afspuiten of schoonborstelen is soms nodig om de aangroei voldoende tegen te gaan. Schade aan de coating verkort de levensduur van de coating. Gebruik daarom een zachte borstel in plaats van een harde borstel en gebruik een zachte waterstraal in plaats van een hogedrukreiniger. Als je schade voorkomt en zacht schoonmaakt gaat de coating makkelijk 3 tot 5 jaar mee.

Niet-slijpende coating

Een niet-slijpende coating, ook wel harde coating genoemd, gaat vaak lang mee. Deze coating is bedoeld om de boot te beschermen tegen bijvoorbeeld schade of corrosie en om het schoonmaken van de boot makkelijk te maken. Door het gladdere, hardere oppervlak zal aangroei zich minder vast hechten aan je boot. Niet-slijpende antifouling is minder milieubelastend dan zelfslijpende antifouling, omdat het niet afslijt in het water en er geen zink in zit.

Zoet-zoutwater alternering

Het wisselen tussen varen in zoet en zout water is een vaak gebruikte methode om uitgroei van aangroei te voorkomen. Organismen die in zoet water groeien, sterven af wanneer ze in zout water terechtkomen, en andersom. Hierdoor groeien ze niet verder uit op je boot. De methode is geen op zichzelf staande methode die de aangroei volledig voorkomt. Om te zorgen dat schoonmaken van eventuele zout-water aangroei de boot niet beschadigd, kan voor een niet-slijpende biocidevrije coating of wrap met vezeltjes gekozen worden als meest milieusparende optie. Wisselen tussen zoet en zout water kan in theorie ook met andere coatings gecombineerd worden. Het gemak van het verwijderen van de aangroei is afhankelijk van je vaargedrag en het schoon te maken oppervlak. Zoet-zoutwater alternering is alleen geschikt voor mensen die in de kustgebieden varen en toegang hebben tot zowel zoet als zout water.

Vetten

Vetten zijn een goedkoop alternatief en kunnen natuurlijk zijn (zoals schapenvet) of synthetisch. Er is nog niks bekend over de milieubelasting van het vet dat in het water belandt. De vetten worden in een dunne laag aangebracht op het onderwaterschip (het deel van de romp onder de waterlijn). Aangroei heeft hierdoor geen grip op het oppervlak. Nadeel is dat vetten snel slijten, waardoor ze maar korte tijd werken. Daarnaast raakt de vetlaag beschadigd door hijsbanden waarmee de boot in het water gelaten wordt. Verder is de boot erg glad, waardoor er bij het hijsen het risico bestaat dat de hijsbanden wegglijden. Deze toepassing is vooral geschikt voor kleinere boten die slechts enkele maanden per jaar in het water liggen. Check bij de jachthaven of ze een boot met vet accepteren in de kraan, of er extra geld voor vragen.

Checklist voor de aankoop van minder milieubelastende middelen

Blauwe Vaantje voor milieubewuste schippers

Wil jij laten zien dat je vaart met aandacht voor het milieu en dat je je inzet voor behoud van onze natuurgebieden? Dan kun je het Blauwe Vaantje aan je mast vastmaken. Je moet wel een paar duurzame gedragsregels ondertekenen, onder andere dat je de meest milieuvriendelijke onderhoudsproducten gebruikt. Op de website van de Blauwe Vlag kan je de intentieverklaring ondertekenen en daarna krijg je het Blauwe Vaantje thuisgestuurd.

Tips voor verstandig gebruik biocidenhoudende antifouling

Kun je niet helemaal zonder biocidenhoudende antifouling, gebruik deze dan op de juiste manier. Lees hieronder de tips.

Vragen over antifouling

Meer over antifouling en milieuvriendelijk bootonderhoud

• Neem een kijkje op de website van Varen doe je Samen
• Resultaten van praktijktest met milieuvriendelijke alternatieven op boten.
• Bel met de helpdesk van Varen doe je Samen: 085–4852121