Bij één avondje hout stoken (4 uur) komt er gemiddeld 28 gram fijnstof vrij uit de schoorsteen, dat is een klein weckpotje vol. Ook komt er via je kachel fijnstof in je woonkamer. Hoeveel fijnstof dat is, verschilt per kachel en hoe je stookt. Om de fijnstof voor jouw situatie in jouw woonkamer te meten, kun je zelf een fijnstofmeter aanschaffen. Je kunt dan zien wat de concentratie van fijnstof in je woonkamer voor, tijdens en na het stoken van hout is.

Bij het stoken van hout in een houtkachel komt fijnstof vrij. Het meeste fijnstof dat vrijkomt bij houtstook is heel klein, kleiner dan 2,5 micrometer (PM2,5). Het is zó klein dat het in je longen terecht kan komen, en de kleinste deeltjes zelfs in je bloedbaan. Maar er komen ook andere stoffen vrij zoals koolstofmonoxide, VOS (vluchtige organische stoffen), benzeen. Maar ook Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK’s), een groep van chemische stoffen die vooral gevormd worden bij onvolledige verbranding. Er zitten stofjes in die heel schadelijk zijn en bijvoorbeeld longkanker kunnen veroorzaken.

Ja, fijnstof is voor iedereen schadelijk en kan op de lange termijn astma, COPD, chronische bronchitis, longkanker of hart- en vaatziekten geven. Er zijn ook een paar extra kwetsbare groepen. Dat zijn mensen die al long-, hart- of vaatziekten hebben, en ouderen en kinderen. Kinderen zijn extra kwetsbaar omdat zij relatief veel lucht inademen in verhouding tot hun lichaamsgewicht en hun longen zich nog ontwikkelen.

Stoken is altijd ongezond. Er komt namelijk altijd fijnstof vrij bij het stoken met hout. Voor fijnstof geldt geen drempelwaarde, dat betekent dat fijnstof al bij kleine hoeveelheden schadelijk kan zijn.

Het is net als met sigaretten roken: van één sigaret wordt je niet meteen ziek. En mensen die meeroken, omdat jij besluit een sigaret te roken, worden ook niet meteen ziek. Echter, het draagt wel bij tot een slechtere gezondheid voor jezelf en je omgeving. En hoe vaker je het doet, hoe slechter het is. Vervuiling zoals fijnstof kent geen drempelwaarde, dus alles wat je minder inademt zorgt voor minder kans op ziektes bij jezelf en je omgeving.

Wij vroegen dit aan Ismé de Kleer, kinderlongarts Franciscus Ziekenhuis in Rotterdam:
“Bij zware, langdurige blootstelling aan houtrook kan het longweefsel inderdaad donkerder worden, net als bij rokers. De exacte kleurverandering zal wel wat minder uitgesproken zijn dan de soms donkere, zwartgeblakerde kleur die wordt gezien bij tabaksrokers. Maar ook blootstelling aan houtrook kan aanzienlijke schade geven. Houtrook bevat veel van dezelfde schadelijke stoffen als sigarettenrook, zoals teer en koolmonoxide. Teer is het mengsel aan stoffen dat vrijkomt bij verbranding en bevat onder andere PAK’s en benzeen, Bij zowel sigarettenrook als houtrook kunnen deze deeltjes leiden tot ontsteking, littekenvorming en het verlies van longweefsel. Dit kan uiteindelijk resulteren in longschade zoals emfyseem (COPD) of chronische bronchitis.

Alle kachels geven fijnstof af. Dat verschilt wel per kachel en de manier waarop je het hout brandt. Hoe je stookt beïnvloedt de concentratie aan fijnstof, maar ook bij de beste kachels komt fijnstof vrij. We weten ook dat fijnstof geen drempel heeft. Dus ook al adem je hele kleine beetjes in, die je bijna niet kunt meten, dan is dat ook al schadelijk voor je gezondheid.

Vervuiling zoals fijnstof heeft geen ondergrens, dus alles wat je minder inademt zorgt voor minder kans op ziektes bij jezelf en je omgeving. Je kunt dus niet zeggen dat het onder een bepaalde hoeveelheid niet meer schadelijk is. Hoe je je best ook doet om zo goed of zo min mogelijk te stoken, hout stoken wordt nooit gezond.

We weten van fijnstof dat het ook ver draagt. Dus als het bij jou uit de schoorsteen komt, dan komt het ook bij de buren terecht. Het is goed om je te realiseren dat bijna een kwart (23%) van het fijnstof met de grootte PM2,5 (fijnstofdeeltjes die kleiner zijn dan 2,5 micrometer) dat in Nederland vrijkomt uit binnenlandse bronnen wordt veroorzaakt door houtstook binnen bij mensen thuis. Dat is een heel groot aandeel, meer dan wat de zeevaart en de industrie uitstoot.

Dat is aan ieder voor zich. Het is belangrijk dat je weet wat er gebeurt als je hout stookt. Dat je weet wat er allemaal vrij komt aan schadelijke stoffen en dat je dat zelf inademt. Het is belangrijk om te weten dat het niet goed is voor je eigen gezondheid, maar ook niet voor de gezondheid van mensen om je heen. Zodat je zelf een bewuste keuze kunt maken. Wel zo eerlijk toch?

Hoe kleiner de fijnstofdeeltjes zijn, hoe groter het risico voor de gezondheid. De fijnstof van industrie zijn vaak wat grotere deeltjes, PM10 genoemd (kleiner dan 10 micrometer). Fijnstof PM10 komt daardoor iets minder diep in je longen. De deeltjes van de fijnstof van houtstook zijn vaak heel klein. Als de deeltjes kleiner zijn dan 2,5 micrometer, wordt het PM2,5 genoemd. Hoe kleiner de deeltjes, hoe schadelijker ze zijn. Ze kunnen dan namelijk tot dieper in de longen doordringen en daar longziektes veroorzaken. De kleinste deeltjes kunnen zelfs je bloedbaan indringen en daar voor hart- en vaatziekten zorgen. Bijna een kwart van de totale uitstoot van dit soort fijnstof (PM2,5) in Nederland is afkomstig van houtstook binnen bij mensen thuis. Dat is meer dan wat de hele industrie uitstoot van fijnstof met deze grootte.

Daarbij komt de uitstoot van de industrie uit een schoorsteen hoog in de lucht waardoor de fijnstof verder uitwaait en zich meer verspreidt. Fijnstof die vrijkomt uit schoorstenen door houtstook vindt op leefniveau plaats.

Koken gebeurt in Nederland bijna altijd op gas. Bij gasverbranding komt een verwaarloosbare hoeveelheid fijnstof vrij. Echter, door het verhitten van voedsel kan wél fijnstof vrijkomen. En als je voedsel verbrandt, krijg je PAK’s. Koken veroorzaakt ten opzichte van houtstook heel weinig fijnstof in Nederland.

Op de meeste plekken mag je zelf de keuze maken om wel of niet te stoken. Maar het is belangrijk dat je weet welke risico's jij en anderen lopen. Zodat je een goede keuze kan maken. Hoe slecht het is om naast een snelweg te wonen in verhouding tot het stoken van hout is moeilijk te vergelijken. Wat we wel weten: in beide gevallen komt er onder andere fijnstof vrij die schadelijk is voor de gezondheid.

Hoe meer hout er verbrandt, hoe erger het uiteraard is voor het milieu (bossen verdwijnen), het klimaat (bomen nemen CO2 op, als ze verbranden gaat die CO2 juist de lucht in) en de luchtkwaliteit (bij verbranding komen schadelijke stoffen zoals fijnstof vrij). Het verschil met bosbranden is dat dit niet expres gebeurt en landen hun best doen om bosbranden te vermijden. Een open haard of houtkachel is in de meeste gevallen in ons land niet nodig. Hiermee wordt onbedoeld en onnodig de luchtkwaliteit van alle Nederlanders verslechterd.

Bij de gemeente kun je aangeven dat je overlast ervaart van een biocentrale, bedrijven of particulieren. Voor particuliere houtstook kun je bijvoorbeeld vragen om een stookverbod in de gemeente bij een code rood en oranje in de Stookwijzer of om houtstookvrije woonwijken. Dit zal er niet van de ene op de andere dag komen, maar als gemeenten van veel verschillende mensen signalen van overlast ontvangen, zullen ze hier eerder naar kijken. Je kunt met de buren in gesprek gaan om aan te geven dat je last hebt van hun houtstook. Je kunt ze bijvoorbeeld vragen om in ieder geval niet te stoken bij een code rood of oranje in de Stookwijzer. Of om je te waarschuwen dat ze gaan stoken, zodat je ramen en deuren kunt sluiten.

Omdat hout opnieuw aangroeit, is het idee ontstaan dat hout stoken duurzaam is. Maar er zijn twee aspecten waar vaak niet aan wordt voldaan. Ten eerste moet het hout uit verantwoord beheerde bossen komen. Uit zo’n bos blijft de biodiversiteit in stand en wordt niet méér hout gehaald dan er kan aangroeien. Als er meer bos gekapt wordt voor verbranding dan er kan aangroeien, komt er meer CO2 in de lucht. Ten tweede duurt het tientallen jaren voordat die bomen flink gegroeid zijn en de CO2 opnieuw is opgeslagen in deze bomen. Dus óók als op de plaats van een gekapte boom weer een nieuwe komt, komt er meer CO2 in de lucht. Op grote schaal hout gebruiken als brandstof is daarom niet klimaatneutraal.

Om het totale effect voor het klimaat en gezondheid van verschillende verwarmingsapparaten met elkaar te vergelijken, kun je alle luchtvervuilende stoffen en broeikasgassen die het apparaat per eenheid geleverde warmte uitstoot, bij elkaar op tellen. Een warmtepomp komt daar dan het beste uit. Dit apparaat gebruikt elektriciteit. Een HR-ketel op gas scoort goed, maar minder goed dan een warmtepomp. Alle soorten houtstook scoren het slechtst. Het feit dat hout hernieuwbaar is en tijdens het groeien CO2 uit de lucht haalt, weegt dus niet op tegen de nadelige gevolgen van vooral fijnstof-uitstoot tijdens het hout stoken.

Om voor onze energievoorziening onafhankelijk te worden van andere landen kunnen we beter kiezen voor schone energiebronnen, zoals zonne- en windenergie, aardwarmte en in de toekomst mogelijk waterstof. Houtstoken is, zeker op grote schaal, geen goede oplossing.

Dat kunnen we ons voorstellen. Echter dat kan ook op manieren die niet slecht zijn voor je gezondheid, het klimaat en het milieu. Bijvoorbeeld door energie te besparen, je huis te isoleren of door over te gaan op een (hybride) warmtepomp.

Het doel is heel simpel: het creëren van bewustwording omtrent de gezondheidsgevaren van houtstook. Gemiddeld komt er 28 gram fijnstof vrij uit de schoorsteen tijdens een avondje stoken. Dat is een klein weckpotje vol. Fijnstof veroorzaakt en verergert long-, hart- en vaatziekten en kan leiden tot astma, COPD, longkanker en chronische bronchitis. Naast de ‘gezelligheid’ brengt houtstook dus ook serieuze gezondheidsrisico's met zich mee. We vinden het belangrijk dat Nederlanders op de hoogte zijn van deze gevaren.

Ook vroeger was houtstook voor mensen ongezond. Maar, we zijn met steeds meer mensen op aarde. En al die mensen verplaatsen zichzelf in auto’s, kopen spullen uit fabrieken en verbranden soms hout met houtkachels, open haarden, pelletkachels en bbq’s. Bij al deze zaken komt fijnstof vrij. Omdat we met steeds meer mensen op elkaar wonen, ademen dus ook steeds meer mensen ongezonde lucht in.

Daarnaast is in Nederland de luchtkwaliteit slecht en fijnstof heeft geen ondergrens. Van fijnstof kunnen we niet zeggen dat het onder een bepaalde hoeveelheid (‘concentratie') niet meer schadelijk is.

We hebben gemerkt dat door het geven van stooktips de suggestie gewekt wordt dat je ‘schoon kunt stoken’. Echter, hout stoken zorgt altijd voor de uitstoot van schadelijke stoffen zoals fijnstof. Zelfs als je alle maatregelen neemt en het beste apparaat hebt, is hout stoken ongezond en vervuilt het de lucht die je inademt. Bovendien merken we dat er heel weinig kennis is over de gezondheidsrisico’s. We vinden het belangrijk dat je weet wat je stookt. Luchtkwaliteit wordt een steeds belangrijker onderwerp in Nederland. Het is duidelijk geworden dat burgers door het stoken van hout voor 23% van de fijnstof (PM2,5) uitstoot door Nederlandse bronnen veroorzaken.

Luchtvervuiling is het grootste milieurisico voor de gezondheid in Europa. Daarom is luchtkwaliteit een steeds belangrijker onderwerp in Nederland. Van alle fijnstof PM2,5 die in Nederland wordt uitgestoten, veroorzaken burgers met het binnenshuis stoken van hout 23% van deze uitstoot. Dat de fijnstof die vrijkomt bij houtstook slecht is voor de gezondheid is iets waar veel mensen zich niet bewust van zijn. Bij langdurige blootstelling kan fijnstof leiden tot hart- en vaatziekten, astma, COPD, chronische bronchitis en longkanker. We vinden het belangrijk dat mensen de risico’s in ieder geval kennen.

Naast technische maatregelen waar een houtkachel aan moet voldoen, worden er ook maatregelen over houtstook genomen op gemeentelijk niveau. Lokaal zijn er grote verschillen in woonomstandigheden: drukbevolkte steden waar mensen dicht op elkaar leven zijn bijvoorbeeld een heel andere situatie dan landelijke gebieden. Iedere gemeente kan zelf kiezen welke maatregelen passen bij de lokale situatie. Om draagvlak bij inwoners te krijgen voor deze maatregelen is het belangrijk dat er voldoende bewustwording is over de gezondheidsrisico’s van hout stoken. Door te stoken stel je niet alleen jezelf en je gezin bloot aan serieuze gezondheidsrisico’s, maar ook je buren. Dit is iets waar de stoker zich niet altijd van bewust is. Het werkt natuurlijk het beste als overheidsmaatregelen hand in hand gaan met bewustwording bij de stokers.

Fijnstof is zo klein dat het dunner is dan een haar. Het is dus moeilijk te zien. Dit komt omdat de kleine deeltjes zo klein als poeder door een ruimte verspreid zijn. Als je deze poederdeeltjes op elkaar zou vegen en in bakje doet, kun je het wel zien. Als je bijvoorbeeld de asla van een houtkachel opent en er ontstaat een klein stofwolkje, is dat ook fijnstof. Het zijn hele kleine deeltjes, maar omdat het dicht op elkaar zit, zie je het op dat moment wel. De as in de asla bestaat uit grotere deeltjes, het fijnstof die vrijkomt bij het stoken van hout is kleiner. De deeltjes aan de binnenkant van de schoorsteen zijn aan elkaar geplakt en geen poeder meer, zoals fijnstof. Dit konden we dus niet gebruiken om in het potje te doen. Wat hebben we dan voor deze campagne gebruikt om in het potje te doen? We hebben het onderzoeksbureau waarmee we de metingen hebben uitgevoerd (RPS Analyse) gevraagd welke stof het meest vergelijkbaar is met fijnstof. Grafiet is de stof die er het meest op lijkt. Het is net zo fijn, vergelijkbaar in gewicht en donker van kleur.

Longfonds ondersteunt de boodschap van de campagne. Directeur Károly Illy van Longfonds is blij met de landelijke bewustwordingscampagne: “Mensen weten vaak niet hoe slecht houtstook is voor henzelf, hun gezin én voor hun omgeving. Deze campagne brengt dat goed in beeld. Belangrijk voor iedereen, en vooral voor de 1,2 miljoen mensen met een longziekte waarvan ruim 750.000 mensen direct gezondheidsklachten ervaren door houtstook.” Ook longartsen zoals Ismé de Kleer onderschrijven het belang van bewustwording over de gevaren van fijnstof.

Houtstook is ook slecht voor het milieu. Omdat hout opnieuw aangroeit, is het idee ontstaan dat hout stoken duurzaam is. Maar er zijn twee aspecten waar vaak niet aan wordt voldaan. Ten eerste moet het hout uit verantwoord beheerde bossen komen. Uit zo’n bos blijft de biodiversiteit in stand en wordt niet méér hout gehaald dan er kan aangroeien. Als er meer bos gekapt wordt voor verbranding dan er kan aangroeien, komt er meer CO2 in de lucht. Ten tweede duurt het tientallen jaren voordat die bomen flink gegroeid zijn en de CO2 opnieuw is opgeslagen in deze bomen. Op grote schaal hout gebruiken als brandstof is daarom niet klimaatneutraal.

Maar we weten ook dat de fijnstof die vrijkomt bij houtstook ongezond is en dat mensen veel belang hechten aan hun eigen gezondheid en de gezondheid van mensen om hen heen. Daarom vinden we dat mensen dit moeten weten. We hebben in deze campagne de keuze gemaakt om het over de gezondheidsgevolgen te hebben om de boodschap zo duidelijk mogelijk over te brengen.