Huizen die vanaf 1975 zijn gebouwd, hebben vaak ventilatie met mechanische afvoer. Ventielen in de keuken, badkamer en het toilet zuigen voortdurend lucht weg uit de woning. Via ventilatieroosters (en soms klepramen) in de woonkamer en slaapkamers komt er daardoor vanzelf schone lucht naar binnen.

Ventilatie is noodzakelijk voor gezonde lucht in huis. Als je mechanische ventilatie goed gebruikt, is het beter dan natuurlijke ventilatie. Voorwaarde is wel dat de roosters altijd open staan en je het systeem niet uitzet.
Balansventilatie is ook een vorm van mechanische ventilatie, daarbij zorgt de ventilator niet alleen voor de afvoer van lucht, maar ook voor de aanvoer. Lees meer op Balansventilatie.

Tips om goed te ventileren

Sinds de jaren 70 worden huizen gebouwd met mechanische ventilatie. Inmiddels hebben ongeveer 3 van de 10 huizen in Nederland een centraal geregeld mechanisch afvoersysteem. Dat is dus iets anders dan een ventilator in bijvoorbeeld de badkamer. In de keuken, badkamer en wc zitten ventielen in het plafond of de muur. Een ventilatiebox zorgt ervoor dat de lucht via die ventielen wordt afgezogen naar buiten. De box hangt meestal in dezelfde ruimte als de cv-ketel.

Met een knop in de keuken en/of badkamer regel je hoeveel lucht het mechanische afvoersysteem afvoert. De knop heeft 2 of 3 standen. Doordat er lucht wordt afgezogen, wordt er vanzelf ook lucht van buiten aangezogen door ventilatieroosters of (klep)raampjes.

In een bestaand huis met natuurlijke ventilatie kun je eventueel mechanische ventilatie laten inbouwen. Maar het is geen logische keuze en bovendien behoorlijk ingrijpend en duur. Een slimmere keuze is een ventilatie-unit met wtw in de buitenmuur van de woonkamer. Dat is comfortabel en het bespaart energie. De warmte van de uitgaande lucht wordt gebruikt om de binnenkomende lucht alvast op te warmen. De andere ruimtes ventileer je op natuurlijke wijze. Lees meer op Slim en energiezuinig ventileren.

Zo maak je het systeem zuiniger

Ventileren is echt nodig voor je gezondheid, maar kost ook energie. Dat is onvermijdelijk: de binnenkomende, koude lucht moet worden opgewarmd, en de motor van de ventilatiebox gebruikt stroom. Gelukkig zijn er oplossingen om energiezuiniger te ventileren. Bijvoorbeeld met winddrukgeregelde roosters: die laten minder lucht door als de wind er op staat. Ook kun je het systeem vraaggestuurd maken: een CO2-meter of vochtmeter bepaalt dan hoeveel verse lucht er nodig is en laat het systeem harder of zachter werken. Op Slim en energiezuinig ventileren lees je uitgebreid hoe je de ventilatie in jouw huis kunt verbeteren én kunt ventileren met minder warmteverlies.

Gelijkstroom is zuiniger dan wisselstroom

Werkt jouw ventilatiebox nog op wisselstroom? Laat de motor dan vervangen door een motor op gelijkstroom: die gebruikt veel minder stroom. Op Slim en energiezuinig ventileren lees je meer over de kosten en hoe je een wisselstroommotor herkent.

Ventilatiewarmtepomp

Je kunt je ventilatiebox ook vervangen door een ventilatiewarmtepomp. Die zorgt niet alleen voor de ventilatie, maar gebruikt de (warme) afgevoerde lucht ook om het water voor de cv of douche alvast op te warmen. Daarmee bespaar je op je energiekosten.

Hoe gebruik je mechanische ventilatie goed?

Als je mechanische ventilatie goed gebruikt, zorgt het voor voldoende gezonde lucht in huis. Er zijn 2 voorwaarden: er moet voldoende verse lucht binnen komen, én de lucht moet goed door het huis kunnen stromen. Daar heb je zelf invloed op.

Laat de roosters altijd open of raampjes op een kier, zodat er dag en nacht verse lucht je huis in komt. Zorg ook dat de lucht zich door het huis kan verplaatsen: tussen de deur en drempel (of vloer, als je geen drempels hebt) moet minstens 1,5 cm ruimte zitten. Maak deuren die te lang zijn korter, of zet een rooster in de deur of tussenmuur.

Verse lucht in slaapkamer

Let er op dat er ’s nachts voldoende verse lucht van buiten je slaapkamer in komt. Dit regel je door de roosters in de woonkamer ’s nachts dicht te doen. In de slaapkamer zet je de roosters (of een raam) natuurlijk open. Let er wel op dat je de roosters in de woonkamer ’s ochtends weer open zet.

Nooit uit, behalve bij onderhoud of ramp

Zet de mechanische ventilatie nooit uit, behalve wanneer je gevraagd wordt ramen en deuren te sluiten (bij een ramp in de omgeving) of tijdens onderhoud. Trek dan de stekker eruit. Is er geen stekker, schakel het ventilatiesysteem dan uit via de schakelaar op de groep in de meterkast die de mechanische ventilatie bedient. Zorg dat je weet welke groep het is, plak er bijvoorbeeld een sticker bij.

Welke stand gebruik je?

Het ventilatiesysteem heeft 2 of 3 standen. Welke gebruik je?

• Bij 3 standen: zet mechanische ventilatie op 1 als je niet thuis bent, op 2 als je wel thuis bent (ook ’s nachts) en op 3 tijdens koken en douchen.
• Bij 2 standen: zet het ventilatiesysteem standaard op 1 (als je thuis bent of weg bent, en ook ’s nachts) en op 2 bij koken en douchen.
• Schakel altijd naar de hoogste stand als er veel mensen in huis zijn, als de was binnen te drogen hangt of als je binnen rookt.

Vraag of de installateur of onderhoudsmonteur je wil uitleggen hoe je het systeem moet gebruiken. En vraag of hij een gebruikershandleiding achterlaat.

Extra schakelaar in de badkamer

Heb je alleen een schakelaar in de keuken? Laat dan een extra (draadloze) schakelaar aanleggen in de badkamer zodat je de ventilator vanuit de badkamer harder kunt zetten.

Check of de lucht in huis gezond is

Wil je weten of de lucht in jouw huis gezond is? Koop of leen dan een CO2-meter en zet die een tijdje in de woonkamer en slaapkamers. Kijk wat er gebeurt als er veel mensen in de kamer zijn, of hoe schoon de lucht is als je 's ochtends wakker wordt. Als de hoeveelheid CO2 onder de 750 ppm ligt, is de ventilatie goed. Tussen de 750 en 1200 ppm kan het beter en boven de 1200 ppm is de lucht ongezond. Zit er steeds of vaak te veel CO2 in de lucht? Doe dan iets aan de ventilatie. Kijk voor tips en mogelijkheden op Slim en energiezuinig ventileren.

Sommige CO2-meters kunnen ook vocht meten: handig voor in de badkamer. Een luchtvochtigheid van 30 tot 70 procent is goed. Een CO2-meter kost tussen de 70 en 300 euro, een simpele vochtmeter (hygrometer) heb je al voor een tientje.

Schimmel of muffe lucht

Heb je regelmatig schimmel in de badkamer of in huis, of ruikt het vaak muf? Dan is dat een teken dat de ventilatie niet goed is.

Ventileertips voor slaapkamer, badkamer en keuken

In sommige ruimtes moet je extra goed ventileren om vocht en vuile stoffen af te voeren.

Slaapkamer: vaak te weinig ventilatie

Uit onderzoek blijkt dat de lucht in veel slaapkamers ongezond is. In huizen met een mechanisch afvoersysteem komt er vooral te weinig verse lucht de slaapkamer binnen als de wind op de andere kant van het huis staat. Dit kun je oplossen door ’s nachts de roosters in de woonkamer dicht te doen, en de roosters (of een raam) in de slaapkamers open te zetten. Er komt dan voldoende verse lucht de slaapkamer in. Vergeet niet de roosters in de woonkamer 's ochtends weer open te zetten.

Je kunt ook zelfregelende (winddrukgeregelde) roosters in de woonkamer laten plaatsen, ook die helpen om de ventilatie in de slaapkamers te verbeteren. Lees meer over zelfregelende roosters op Slim en energiezuinig ventileren.

Badkamer: liever geen raam open zetten

Gebruik het mechanische ventilatiesysteem ook om je badkamer te ventileren: zet het systeem tijdens en na het douchen even op de hoogste stand. Zet na het douchen liever geen raam open: met een open raam wordt het snel te koud in de badkamer, waardoor je juist condens en schimmel kunt krijgen. Ook is de ventilatie in de rest van het huis minder goed als in de badkamer lange tijd een raam open staat (dit verstoort de doorstroming ('trek') van verse lucht). Wil je toch een raam openzetten? 20 – 30 minuten is genoeg.

Keuken: gebruik afzuigkap tijdens koken

Bij het koken komt er veel fijnstof en vocht vrij. Zet de afzuigkap tijdens bakken en braden op de hoogste stand. Hangt er nog geen afzuigkap boven jouw kookplaat? Het beste is een afzuigkap met motor met een eigen afvoer naar buiten, dus niet aangesloten op het ventilatiekanaal. Een afzuigkap zónder motor die wordt aangesloten op het bestaande kanaal wordt afgeraden, omdat hiervoor de afvoercapaciteit meestal te klein is.

Wind, tocht of geluid aanpakken

Heb je last van tocht of wind door de open roosters? Zet dan de roosters dicht aan de kant waar de wind op staat en open aan de kant waar geen wind staat. Je kunt de roosters ook laten vervangen door zelfregelende (winddrukgeregelde) roosters; die gaan verder of minder ver open bij weinig of veel wind.

Maakt het systeem veel geluid? Vraag een installateur om ernaar te kijken. Hij kan onderhoud doen en het systeem beter inregelen. Geluid dat zich via de kanalen verplaatst, kun je verminderen door geluidsdempers in de kanalen te plaatsen. Maakt de ventilatiebox lawaai? Kijk of je die met geluiddempend materiaal kunt bevestigen of bouw er een afsluitbare kast omheen. Heb je nog een wisselstroomventilator? Vervang die door gelijkstroomventilator, die is stiller én zuiniger. Tegen lawaai van buiten kan je 'suskasten' laten plaatsen, die zijn speciaal ontworpen om geluid tegen te houden.

Luchten: 10 tot 30 minuten is genoeg

Luchten is niet hetzelfde als ventileren. Bij luchten zet je ramen even tegen elkaar open om vieze lucht snel te verversen. 's Ochtends de slaapkamer luchten is een goed idee. Zet ook een deur of raam open in de huiskamer als er is gerookt, of na een feestje met veel mensen. Als de vervuilde lucht weg is, heeft luchten geen extra effect meer: 10 tot 30 minuten is voldoende. Zet de verwarming even uit als je een kamer lucht, anders laat je de cv-ketel onnodig werken.

Luchten is geen vervanging van ventileren: ventileren moet continu, 24 uur per dag, het hele jaar door.

Schoonmaak en onderhoud

Voor je gezondheid is het belangrijk om het mechanische ventilatiesysteem goed te onderhouden. Alleen dán blijft het goed werken en kan het de lucht in huis goed verversen. Sommige dingen kan je zelf doen, voor andere kan je een onderhoudscontract afsluiten.

Een keer per jaar zelf schoonmaken

• Maak roosters minstens 1 keer per jaar schoon: doe losse onderdelen in een sopje en maak het binnenwerk schoon met de stofzuiger.
• Ook de ventielen kun je loshalen en met een sopje schoonmaken. Doe dat één voor één zodat je ze niet verwisselt en plaats ze op dezelfde manier terug (zet streepjes op het ventiel en de houder). Let op dat je de instelling niet wijzigt. Als je twijfelt of je het goed doet, kun je het beter eens in de 2 jaar door de onderhoudsmonteur laten doen, als die toch langskomt voor onderhoud.

Onderhoud motor en afvoerkanalen

Het onderhoud aan de ventilatiebox met daarin de motor kun je niet zelf doen. Laat de box eens in de 2 jaar onderhouden. Het hele ventilatiesysteem moet ongeveer elke 4 jaar gecontroleerd worden. Als het nodig is, moet het opnieuw worden ingeregeld. Ook het schoonmaken van de afvoerkanalen moet je uitbesteden. Dat moet ten minste eens in de 8 jaar gebeuren.

Het is handig om voor deze klussen een onderhoudscontract af te sluiten. Kies daarvoor een bedrijf dat het Ventilatiekeur gebruikt, die vind je via www.binnenklimaat.nl. Ventilatiekeur garandeert dat het onderhoud volgens bepaalde regels en kwaliteitsnormen wordt uitgevoerd.

Ventilatiesysteem laten keuren

Mechanische ventilatie kan prima zorgen voor voldoende gezonde lucht in huis. Toch blijkt uit onderzoek dat de helft van de woningen met dit ventilatiesysteem níét voldoet aan de wettelijke eisen voor schone lucht in huis. Dat komt door verschillende dingen: verkeerde installatie tijdens de bouw, achterstallig onderhoud en door verkeerd gebruik.

Heb je klachten over het ventilatiesysteem in het huis waarin je woont? Werkt het niet goed of maakt het veel lawaai? Vraag een ventilatiedeskundige om het te controleren.

Nieuw of bestaand systeem: Ventilatie Prestatie Keuring

Koop je een huis waar een mechanisch ventilatiesysteem in zit, dan is het verstandig om het systeem te laten keuren. Je weet dan of het goed werkt of niet. Een geheel nieuw systeem kun je bij oplevering uitgebreid laten keuren. Laat de Ventilatie Prestatie Keuring uitvoeren door een bedrijf dat werkt volgens beoordelingsrichtlijn BRL 8010. Gecertificeerde bedrijven vind je op echteinstallateur.nl.

Heb je al een huis gekocht en blijkt dat het ventilatiesysteem niet in orde is? Vereniging Eigen Huis kan hulp en advies geven over wie verantwoordelijk is (alleen voor leden).

Mechanische ventilatie in appartement of flat

Appartementen die vanaf de jaren 70 zijn gebouwd, hebben vaak een mechanisch ventilatiesysteem. Dat kan een individueel systeem zijn of een collectief systeem. Bij een individueel systeem heeft elke woning een eigen ventilatorbox die is aangesloten op een centraal kanaal. Dit is verder vergelijkbaar met de eengezinswoning.

Een collectief systeem werkt anders dan in een eengezinswoning. Op het dak staat een grote ventilator die de lucht uit alle woningen afzuigt. Dit systeem kan door allerlei dingen ontregeld raken en dan voor problemen zorgen: er wordt veel te veel óf veel te weinig lucht afgezogen, of het geeft geluidsoverlast. Ook kan het tochtklachten of te hoge onderdruk in de woning geven (te hoge onderdruk merk je op doordat de deuren moeilijk open gaan). Maar niet alle collectieve ventilatiesystemen geven problemen.

Samen melden bij verhuurder

Klachten over een collectief systeem kun je melden bij de verhuurder, eventueel samen met andere huurders die hetzelfde probleem hebben. Ook kun je met vragen en klachten terecht bij de Woonbond. Schimmel, vocht of tocht kan wijzen op slechte ventilatie.

Energielabel ventilatie-unit

Sinds 1 januari 2016 hebben nieuwe ventilatie-units een energielabel. Het zuinigste label is A+. Units voor mechanische ventilatie komen waarschijnlijk niet hoger dan label B. Op het label staat ook hoeveel geluid de unit maakt. Het maximale geluidsniveau is 45 dB, voor units die in 2018 of later op de markt zijn gekomen is dit aangescherpt tot 40 dB. Meer informatie over het energielabel vind je op www.energielabel.nl.

Meer informatie

• Huurders kunnen met vragen over ventilatie, kou, schimmel en tocht terecht bij de Huurderslijn van de Woonbond: 020 5517755 (alleen voor leden).
• Problemen met het ventilatiesysteem? Leden van Vereniging Eigen Huis kunnen hulp en advies krijgen over wie verantwoordelijk is.
• Laat een nieuw ventilatie-systeem ontwerpen en installeren door een deskundige, te vinden via centraalregistertechniek.nl.
• Op zoek naar een installatie- of onderhoudsbedrijf? Kijk op de website van de Vereniging Leveranciers Luchttechnische Apparaten (VLA), onder ‘Leden’.