Balansventilatie heet zo omdat dit ventilatiesysteem evenveel lucht aanvoert als afvoert: aan- en afvoer zijn in balans. Meestal zit er ook een warmte-terugwin unit in (wtw): die warmt de koude lucht die binnenkomt op met de warmte van de afgevoerde lucht. Dat maakt balansventilatie een erg energiezuinig ventilatiesysteem. Je kunt balansventilatie ook vraaggestuurd (en dus zuiniger) maken met sensoren die CO2 en/of vocht meten. Daarmee ventileer je niet meer of minder dan nodig is en wordt het systeem nog zuiniger.

Balansventilatie zorgt voor gezonde lucht in huis. Belangrijk is wel dat je het op de juiste manier gebruikt en bijvoorbeeld de filters regelmatig verschoont. Doe je dat niet, dan werkt het systeem minder goed en kan het via de vuile filters zelfs schimmels en bacteriën het huis in blazen.

Tips voor balansventilatie

Centrale balansventilatie wordt al sinds 1980 toegepast in nieuwbouwhuizen, maar de echte groei is gekomen vanaf het jaar 2000. Inmiddels heeft zo'n 5% van de Nederlandse huizen balansventilatie. Je herkent het systeem aan de ventielen in de woonkamer en slaapkamers. Verder is er een ventilatie-unit met 2 ventilatoren, die staat meestal in de ruimte waar ook de cv-ketel staat. De ene ventilator zorgt dat er schone lucht de woning in komt, de andere regelt de afvoer van vervuilde lucht naar buiten. Omdat er evenveel lucht wordt aan- en afgevoerd, heet dit balansventilatie.

Ventielen en aparte luchtkanalen

De aanvoer en afvoer van lucht gaat via aparte kanalen. Via ventielen in de woonkamer en slaapkamer wordt ventilatielucht de woning ingeblazen. Afzuigventielen in de badkamer, keuken en het toilet voeren lucht af. Via een regelknop kun je meer of minder lucht verversen. De regelknop heeft meestal 3 standen en zit in de keuken en/of badkamer.

De ventilatie werkt alleen goed als de lucht in huis vrij kan stromen. Daarvoor is minimaal 1,5 cm ruimte nodig onder de deuren in huis (tussen de deur en de drempel of vloer), of ventilatieroosters in de tussendeuren of tussenmuren.

Ramen en roosters in de ramen kan je het beste dicht houden, dan werkt de balansventilatie het best.

Eén kamer of je hele huis?

Balansventilatie is er in 2 soorten: centraal (voor het hele huis) en lokaal (per kamer). Bij centrale balansventilatie is er één ventilatie-unit die de aanvoer en afvoer van lucht in het hele huis regelt, via ventielen en kanalen. Dit systeem is vooral geschikt voor nieuwbouw, waar het tijdens de bouw kan worden aangelegd. In bestaande woningen is er een grote verbouwing nodig om in alle ruimtes een aan-of afvoerkanaal aan te leggen.

Bij lokale balansventilatie hebben één of meer ruimtes hun eigen ventilatie-unit die lucht aan- en afvoert. Het heet ook wel decentrale balansventilatie. De ventilatie-unit zit in de buitenmuur en warmt de aangevoerde (koude) lucht op met een warmtewisselaar (wtw-unit) of verwarmingsradiator. Daardoor heb je minder last van tocht: er is geen koude luchtstroom meer.

Lokale ventilatie-unit kan goed in bestaande woning

Lokale balansventilatie kun je goed in een bestaand huis laten aanleggen. Dat kan in 1 ruimte (bijvoorbeeld de woonkamer) maar ook in een paar of zelfs alle kamers. In vergelijking met natuurlijke ventilatie (via roosters, raampjes en kieren) heb je schonere lucht en verlies je minder warmte.

Warmte terugwinnen en bypass

Van alle mechanische ventilatiesystemen veroorzaakt balansventilatie het minste warmteverlies. Dat komt doordat bij balansventilatie (bijna) altijd de binnenkomende, koude lucht wordt opgewarmd met de warme lucht die naar buiten gaat. Dat gebeurt met een warmtewisselaar (‘wtw-unit’, wtw staat voor warmte-terugwinning). Met balansventilatie kun je dus goed ventileren zonder veel energieverlies.

Bypass voor zomerse warmte

Goed aangelegde balansventilatie (zowel centraal als lokaal) heeft een 'bypass'. Die regelt dat de aangevoerde lucht in de zomer niet wordt opgewarmd via de wtw. Alle moderne systemen hebben een bypass. Check of jouw huis er een heeft en vraag ernaar als je een huis bekijkt met balansventilatie, want zo’n bypass is bij oudere units niet altijd aanwezig. Achteraf laten aanleggen is mogelijk, maar vrij duur. Units die vanaf 2016 op de markt zijn hebben verplicht een bypass.

Huis koelen met balansventilatie

Met centrale balansventilatie met WTW (warmte-terugwinning) kun je het huis in de zomer ook zuinig koelen. Je hebt dan geen airco nodig. Om te koelen, laat je een luchtkoeler in de ventilatie-unit inbouwen. Die heeft een verdamper waarmee de lucht die naar buiten gaat afgekoeld wordt. De binnenkomende lucht stroomt langs de afgekoelde lucht en wordt daardoor ook kouder. Deze manier van koelen gebruikt minder energie dan een airco.

Balansventilatie zuiniger maken

Ventilatie kost energie, maar balansventilatie houdt dat energieverlies zo klein mogelijk. Toch zijn er misschien nog een paar dingen waarmee je jouw systeem nóg zuiniger kan maken:

• Je kan het ventilatiesysteem vraaggestuurd maken. CO2-meters en vochtmeters bepalen dan hoeveel verse lucht er nodig is en laten het systeem harder of zachter werken. Doordat je niet méér ventileert dan nodig, bespaar je met vraagsturing veel energie.
• Heeft jouw systeem wisselstroomventilatoren? Laat die dan vervangen door gelijkstroomventilatoren. Die gebruiken samen zo’n 260 kWh minder stroom per jaar, dat scheelt jaarlijks 65 euro. Het vervangen van twee ventilatoren kost zo’n 400 euro (inclusief btw en arbeidskosten). Soms is op het typeplaatje te zien om wat voor ventilatoren het gaat, AC staat voor wisselstroom (vaak met vermelding 50 Hz of 230 V en een ~), DC staat voor gelijkstroom. Kom je er niet uit, bel of mail dan de fabrikant: die kan aan het typenummer zien om wat voor ventilatoren het gaat.
• Maak de filters regelmatig schoon en vervang ze op tijd. Vervuilde filters zorgen voor meer weerstand, waardoor het systeem meer energie zal verbruiken. 

Ventilatiewarmtepompsysteem met balansventilatie

De balansventilatie gebruikt de warmte van de uitgaande lucht om de binnenkomende lucht die naar je kamers gaat op te warmen. De warmte die overblijft kan je gebruiken voor je verwarming of warm water. Hiervoor heb je een specifieke ventilatiewarmtepomp nodig die zelf de warmte kan verdelen tussen de warmteterugwinning voor ventilatie, of de warmtepomp voor verwarming of warm water.

Gebruik de juiste stand

Als je de balansventilatie goed gebruikt, zorgt het voor gezonde lucht in huis. Verkeerde installatie, te weinig onderhoud of verkeerd gebruik kan gezondheidsklachten veroorzaken.

Het ventilatiesysteem heeft 2 of 3 standen. Welke gebruik je wanneer?

• Bij 3 standen: zet balansventilatie op 1 als er niemand thuis is, op 2 als er wel mensen thuis zijn (ook ’s nachts) en op 3 tijdens koken en douchen.
• Bij 2 standen: zet de balansventilatie standaard op 1 (als je thuis bent of weg bent, en ook ’s nachts) en op 2 bij koken en douchen.

Zet de schakelaar altijd op de hoogste stand als er veel mensen in huis zijn, er gerookt of geklust wordt, of als je binnen een was te drogen hebt hangen.

Heb je alleen een schakelaar in de keuken? Laat dan een extra (draadloze) schakelaar aanleggen in de badkamer zodat je van daaruit de ventilator harder kunt zetten.

Alleen uit bij ramp of onderhoud

De balansventilatie zorgt voor schone lucht in huis, dus je mag hem alleen uitzetten bij onderhoud, of als er een ramp bij jou in de buurt is en de overheid adviseert (met een alert) om ramen en deuren te sluiten.

Om de ventilatie uit te zetten, trek je de stekker uit het stopcontact. Is er geen stekker? Zet dan de schakelaar van de groep in de meterkast om. Plak een sticker bij die schakelaar zodat je weet welke het is.

Last van geluid? Check deze tips

Heb je last van geluid, check dan waar het vandaan komt. Misschien moeten de ventilator of de filters worden schoongemaakt. Komt het geluid uit de kanalen, kijk dan of je daar een geluidsdemper in kunt laten zetten. Maakt de ventilatie-unit veel geluid en helpt schoonmaken niet voldoende, kijk dan of je er een kast omheen kunt plaatsen die het geluid dempt.

Belangrijk: schoonmaken

In de ventilatie-unit zitten filters (zie foto). Deze filters houden stof en vuil tegen dat in de binnenkomende lucht zit. Vuil blijft ook achter in de ventielen en kanalen. Daarom moet je de filters, ventielen en kanalen regelmatig schoonmaken of vervangen. Als je dat te weinig doet, komt er te weinig verse lucht binnen en blaast het systeem juist vuil, vocht, schimmels en bacteriën je huis in.

Onderhoud dat je zelf kunt doen:

• Vervang de filters 2 keer per jaar door schone filters. Maak ze tussendoor minstens 1 keer schoon met de stofzuiger. Woon je aan een drukke weg, doe het dan vaker. Het kan handig zijn om een herinnering in je telefoon of agenda te zetten, zodat je het niet vergeet.
• De ventielen moeten ook af en toe worden schoongemaakt met een schoon sopje. Dit kun je het beste laten doen door de onderhoudsmonteur, elke 2 jaar. Toch zelf doen? Let dan goed op dat je de ventielen niet verwisselt en dat je de instelling niet per ongeluk verandert. Maak ze één voor één schoon. En zet -voordat je ze loshaalt- een klein streepje op het ventiel en de houder zodat je weet hoe je ze terug moet plaatsen.
• Vraag de installateur om een gebruiksaanwijzing, of kijk op de website van de leverancier.

Onderhoud door deskundige

Laat ongeveer eens in de 2 jaar een onderhoudsmonteur langskomen voor onderhoud aan de ventilatie-unit en de bypass. De monteur kan ook de ventielen schoonmaken. De kanalen moeten ongeveer eens in de 8 jaar worden schoongemaakt. Na elk onderhoud moet de installateur het ventilatiesysteem opnieuw inregelen. Het is handig om voor dit onderhoud een onderhoudscontract af te sluiten bij een erkende ventilatie-installateur.

Heb je last van lawaai of tocht uit het ventilatiesysteem, waardoor je de ventilatie het liefst uitzet? Laat dan zeker onderhoud plegen.

Monteur vinden: neem bedrijf met Ventilatiekeur

Onderhoud aan het systeem kan je het beste laten doen door een bedrijf dat het Ventilatiekeur gebruikt. Deze bedrijven vind je via www.binnenklimaattechniek.nl. Ventilatiekeur garandeert dat het onderhoud volgens bepaalde regels en kwaliteitsnormen wordt uitgevoerd.

Bewoners tevreden met goed uitgevoerde balansventilatie

2 van de 3 van de bewoners van woningen met correct aangelegde balansventilatie zijn tevreden tot zeer tevreden met de balansventilatie. Dit blijkt uit onderzoek onder 300 mensen. Wel hebben veel bewoners behoefte aan meer informatie over het ventilatiesysteem.

Nieuw huis? Laat ventilatie keuren

Koop je een huis waar balansventilatie in zit, dan is het verstandig om het systeem te laten keuren. Je weet dan of het goed werkt of niet. Een heel nieuw systeem kun je bij oplevering uitgebreid laten keuren. Laat deze Ventilatie Prestatie Keuring uitvoeren door een bedrijf dat gecertificeerd is door InstallQ en werkt volgens Beoordelingsrichtlijn BRL 8010.

Heb je al een huis gekocht en blijkt dat het ventilatiesysteem niet in orde is? Vereniging Eigen Huis kan hulp en advies geven over wie verantwoordelijk is (alleen voor leden).

Hulp voor huurders

Heb je als huurder vragen of klachten over de ventilatie in jouw (nieuwe) huurwoning? De eigenaar (meestal de verhuurder) is verantwoordelijk voor onderhoud en het verhelpen van gebreken. Doet die er niets aan? Vraag de Woonbond om advies (voor leden).

Energielabel ventilatie-unit

Vanaf 1 januari 2016 hebben nieuwe ventilatie-units een energielabel. Het zuinigste label is A+. Units voor balansventilatie met warmteterugwinning (WTW) kunnen label A+ krijgen. Op het label staat ook hoeveel geluid de unit maakt. Het maximale geluidsniveau is 45 dB, voor units die in 2018 of later op de markt zijn gekomen is dit aangescherpt naar 40 dB. Meer informatie over het energielabel vind je op www.energielabel.nl.

Meer informatie

• Huurders kunnen met vragen over ventilatie, vocht, kou en schimmel in huis terecht bij de Huurderslijn van de Woonbond: 020 5517755 (alleen voor leden).
• Problemen met het ventilatiesysteem? Leden van Vereniging Eigen Huis kunnen hulp en advies krijgen over wie verantwoordelijk is.
• Laat een nieuw ventilatie-systeem ontwerpen en installeren door een deskundige. Die vind je via centraalregistertechniek.nl.
• Op zoek naar een installatie- of onderhoudsbedrijf? Kijk op de website van de Vereniging Leveranciers Luchttechnische Apparaten (VLA), onder ‘Leden’.