De volgorde is gebaseerd op de milieu-indeling (classificatie) van NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie). NIBE heeft de meeste isolatiematerialen en bijbehorende materialen voor montage en afwerking beoordeeld. Voor elk materiaal is gekeken hoe het scoort op de winning van grondstoffen, productie, transport, gebruik, onderhoud en afvalverwerking over een periode van 75 jaar. Daarbij wordt er steeds naar 17 milieu-aspecten gekeken, bijvoorbeeld: de uitstoot van broeikasgassen en andere schadelijke stoffen, het opraken van grondstoffen, en schade aan de natuur (ecosystemen). In de totale berekening wordt gekeken hoeveel CO2 en andere schadelijke stoffen het kost om het isolatiemateriaal te maken en aan het einde van de levensduur weer te verwerken. Sommige milieu-aspecten worden nog niet beoordeeld: dat zijn landgebruik (natuur of landbouwgrond voor voedsel die voortaan wordt gebruikt om biobased bouwmaterialen te verbouwen), opslag van CO2 in biobased bouwmaterialen (tijdens de groei vastgelegd), uitstoot van microplastics en circulariteit (het aandeel gerecycled materiaal in het product wordt wel meegerekend, maar er is niet gekeken naar de recycling in de afvalfase).

Niet meegenomen

NIBE heeft de volgende dingen niet meegenomen in de vergelijking: hoeveel kan er van worden gemaakt (je kan bijvoorbeeld niet alle landbouwgrond vol zetten met vlas, dus er is een grens aan het aantal vlasplaten dat gemaakt kan worden), en hoeveel energie en CO2-uitstoot bespaar je door het isolatiemateriaal.

Optelsom: milieukosten

NIBE maakt een optelsom van alle milieu-aspecten en geeft daar een economische waarde aan. Dit noemen ze de milieukosten of schaduwkosten. De besparing die de isolatie geeft op de CO2-uitstoot door aardgas (en daarmee op de milieukosten) neemt NIBE niet mee. Dat doet Milieu Centraal wel: Milieu Centraal berekent hoeveel CO2 de isolatie over een periode van 20 jaar bespaart. Zo vergelijken we de milieukosten met de milieuwinst. Milieu Centraal kiest daarbij voor een periode van 20 jaar, omdat de meeste woningen nog 20 jaar aardgas zullen gebruiken voor verwarming.

Milieu Centraal Milieu Centraal vergelijkt de milieukosten met de milieuwinst van isolatie (doordat je energie bespaart). Hoe lang duurt het voordat de milieukosten van het materiaal zijn gecompenseerd door de milieuwinst?

Dat levert de volgende indeling op van best, goed, gemiddeld, matig of afrader:

Matige isolatie verbeteren? Score nog belangrijker

De compensatietijd die Milieu Centraal heeft berekend, geldt als je van geen isolatie naar goede isolatie gaat: dan bespaar je veel op je energieverbruik. Als je matige isolatie verbetert naar goed, duurt het langer voordat je de milieukosten hebt gecompenseerd. Je bespaart dan namelijk minder energie. In dat geval kun je het beste kiezen voor materiaal met de score best of goed: dan is er de meeste milieuwinst.

Er zijn ook isolatiematerialen waarvoor nog geen actuele milieu-beoordeling van NIBE beschikbaar is. Dit geldt onder andere voor isolatiematerialen van geëxpandeerde kurk, mycelium (schimmeldraden), grasvezel, hennepvezel, kalkhennepblokken, aerogel, VIP (Vacuüm Isolatie Panelen), en voor cellulair glas (foamglas) dat geproduceerd is met stroom uit waterkracht. Deze isolatiematerialen hebben misschien ook een lage milieubelasting, maar dit is nog niet door NIBE vastgesteld.

De indeling van beste keuze tot afrader hangt af van waar je de isolatie toepast. Steenwol is bijvoorbeeld een goede keuze voor dakisolatie, maar een gemiddelde keuze voor vloer- en muurisolatie. Ook zijn er verschillen per fabrikant.

Het allerbelangrijkst is het daarom om materiaal te kiezen met een hoge Rd-waarde (isolatiewaarde) en te zorgen dat het materiaal goed wordt aangebracht. Een hoge isolatiewaarde zorgt ervoor dat je veel energie in huis bespaart, en dat maakt de milieuwinst groter. Ook is het belangrijk dat je het materiaal goed aanbrengt: als dat niet goed gebeurt kan het materiaal achteruit gaan en minder goed gaan isoleren.

Heb je weinig ruimte voor de isolatie? Kies dan zéker voor een materiaal met een hoge isolatiewaarde, ook al heeft dat iets meer milieu-impact. Je besparing is dan namelijk ook een stuk hoger. Een voorbeeld: bij een voorzetwand is het vaak lastig om een dikke laag aan te brengen. Daarmee verlies je niet alleen veel ruimte, ook de aansluiting op de kozijnen is lastiger. Dan kun je beter een dunne laag aanbrengen van een materiaal dat wél goed isoleert maar iets meer milieu-impact heeft, dan een dunne laag van het beste materiaal dat minder goed isoleert.

Zoals gezegd is het belangrijk dat het materiaal goed wordt aangebracht. Kies daarom voor een gecertificeerd na-isolatiebedrijf als je de klus laat uitvoeren. Ga je zelf aan de slag? Volg de aanwijzingen van de leverancier van het isolatiemateriaal dan goed op. Breng materialen zo aan dat ze in de toekomst makkelijk te scheiden zijn voor hergebruik of recycling. De meeste isolatiematerialen gaan 75 tot 100 jaar mee, als ze op de juiste manier toegepast zijn. Cellulose en vlasplaten gaan iets minder lang mee, ongeveer 50 jaar.

Lees ook: Correct aanbrengen is belangrijk.

Biobased isolatiematerialen zijn gemaakt van hernieuwbare grondstoffen zoals vlas en hout of plantaardige olie. Tijdens de groei hebben deze gewassen CO2 vastgelegd. Die CO2 blijft in het isolatiemateriaal zitten zolang dat wordt gebruikt.

Het is nog niet gebruikelijk om de CO2 die tijdens de groei is vastgelegd mee te rekenen in de milieukosten, omdat ervan uit wordt gegaan dat de CO2 aan het einde van de levensduur ook weer vrijkomt (bijvoorbeeld als het isolatiemateriaal dan wordt verbrand). Als de CO2-opslag wél meegerekend wordt, scoren vlasplaten bijvoorbeeld nog beter.

Op de website kiesbiobased.nl vind je een overzicht van aannemers, architecten en adviseurs die ervaring hebben met het na-isoleren met biobased isolatiemateriaal. Ook staat er op de site een overzicht van bouwmarkten die biobased isolatiemateriaal verkopen. Milieu Centraal is betrokken geweest bij het bepalen van randvoorwaarden voor plaatsing van bedrijven op de website.

Natuurlijke isolatiematerialen zijn gemaakt van biobased, hernieuwbare grondstoffen. Bijvoorbeeld van vlas, hennep, katoen of schapenwol. Een aantal van die materialen zijn beter voor het milieu dan de meeste materialen van mineralen of aardolie. Als ze goed zijn toegepast gaan ze ook even lang mee en zijn ze niet brandgevaarlijker.

Maar niet voor alle natuurlijke isolatiematerialen geldt dat ze de beste of betere keuze zijn. Ook van natuurlijke (biobased) materialen is de milieubelasting namelijk niet nul: tijdens productie van grondstoffen, productie en transport komen soms in verhouding veel milieubelastende stoffen vrij. En ze bevatten soms toevoegingen die milieubelastend, niet-natuurlijk of slecht recyclebaar zijn. Daardoor zijn ze niet altijd op alle milieu-aspecten beter dan isolatiematerialen op minerale of aardoliebasis. Meer weten over de milieuscores van een aantal materialen? Kijk bij Milieuscores: beter dan gemiddeld of afrader?

Schapenwol is zelfs een afrader als isolatiemateriaal, doordat schapen veel broeikasgassen uitstoten en stikstof produceren (via de mest). 

Dát je isoleert, is veel belangrijker dan met welk materiaal je dat doet. Door te isoleren bespaar je namelijk veel energie, wat goed is voor het klimaat. Verder is het erg belangrijk dat je kiest voor een hoge isolatiewaarde (Rd) en dat je het materiaal goed aanbrengt, zodat het lang meegaat.

De productie (en afvalverwerking) van isolatiematerialen vormt maar een klein deel van de milieu-invloed van woningbouw. Immers: isolatiemateriaal is minder dan 1 procent van de massa van de woning. Dat is erg weinig, als je bedenkt dat in een goed tot zeer goed geïsoleerd huis maar liefst een derde tot de helft van het volume van de constructie uit isolatiemateriaal bestaat. In feite is isolatiemateriaal vooral verpakte lucht. Daarom zijn in een milieubeoordeling de isolatiewaarde en levensduur van het materiaal het belangrijkst.

Er wordt wel gezegd dat natuurlijke isolatiematerialen minder schadelijke stoffen bevatten en daardoor beter zijn voor de gezondheid. Gelukkig zitten isolatiematerialen (zolang je huis niet in brand vliegt) netjes ingepakt in de constructie. Daar vormen ze geen gezondheidsrisico.

Alleen bij het aanbrengen of verwijderen van isolatiemateriaal is het belangrijk om alle veiligheidsvoorschriften uit de gebruiksaanwijzing heel goed op te volgen. Ga je zelf aan de slag met glaswol of steenwol? Of maak je naden en kieren dicht met purschuim uit een spuitbus? Dan moet je beschermende kleding, een mondkapje en handschoenen dragen, zodat je huid en longen niet in aanraking komen met schadelijke vezels, stof of dampen.

Maar als het isolatiemateriaal eenmaal is aangebracht (en afgetimmerd), dan vormt het geen meer risico voor de gezondheid.

Er is een paar jaar geleden wel veel te doen geweest over gezondheidsklachten na het aanbrengen van vloerisolatie met gespoten PUR schuim. Lees hierover meer bij PUR en gezondheid.

Mensen moeten ademen, isolatiematerialen niet. Leveranciers zeggen vaak dat natuurlijke materialen door hun vochtregulerende eigenschappen beter 'ademen': in een vochtige omgeving nemen ze vocht op en in een droge omgeving geven ze vocht af. Hierdoor zou het in een goed geïsoleerd huis minder benauwd worden.

Maar die claim is misleidend: om vocht uit een woning af te voeren, moet je ventileren. Ook als er natuurlijke  ('damp-open') isolatiematerialen in de buitenmuur of het dak zitten. Het wooncomfort verbetert wel door vochtbufferend materiaal op de binnenkant van muren. Maar isolatiemateriaal is ingepakt in de constructie, en helpt daar dus nauwelijks bij.

Sommige bedrijven bieden isolerende muurverf aan. Helaas levert isolerende muurverf bijna geen besparing op. Heb je een geïsoleerde spouwmuur, dan bespaar je er nauwelijks extra mee. Bij niet-geïsoleerde buitenmuur bespaar je met isolerende muurverf een klein beetje, vergelijkbaar met hooguit 4 mm isolatie. (Ter vergelijking: bij spouwmuurisolatie heb je gemiddeld 50 millimeter isolatie, dus ruim 10 keer zo veel.) Maar het isoleert lang niet zo goed als een voorzetwand, buitengevelisolatie aan de buitenzijde of spouwmuur na-isolatie. Hetzelfde geldt voor isolerend stucwerk: ook hier ga je weinig mee besparen. Daarom adviseert Milieu Centraal isolerende muurverf niet. Beter is om toch te gaan isoleren.

Kies een door SKG-IKOB of Insula-certificatie gecertificeerd isolatiebedrijf en laat ze in de offerte vermelden dat de uitvoering gebeurt volgens de richtlijnen:

• SKG-IKOB (beoordelingsrichtlijn BRL 1332 in combinatie met uitvoeringsrichtijn URL 27-101)
• Insula (richtlijn BRL 2131, vloerisolatie met gesloten-cellig PUR-schuim, of richtlijn BRL 2132, vloerisolatie met open-cellig PUR-schuim).

De richtlijnen van deze organisaties gelden zowel voor het isolatiemateriaal als voor het proces van aanbrengen.

Kies een door SKG-IKOB of Insula-certificatie gecertificeerd isolatiebedrijf en laat ze op de offerte vermelden dat de uitvoering gebeurt volgens de richtlijnen:

• SKG-IKOB (beoordelingsrichtlijn BRL 2120 in combinatie met uitvoeringsrichtlijn URL 28-104)
• Insula (richtlijn BRL IC-130).

De richtlijnen van deze organisaties gelden zowel voor het isolatiemateriaal als het proces van aanbrengen.

Voor het isoleren van de binnenzijde van daken en gevels met gespoten PUR-schuim is de certificering nog in voorbereiding (Uitvoeringsrichtlijn 27-102 niet definitief, stand augustus 2022). Hierdoor zijn er nog geen bedrijven die hiervoor gecertificeerd zijn. Daarom raden wij deze vorm van isolatie niet aan.